Iv bob. Ta’LIM SIFATINI NAZORAT QILISH VA BAHOLASH Ta’lim sifatini o‘lchash baholash shakli va metodlari, indikatorlarini tanlash

Kognitiv (bilish) soda (si). Bunga urganilgan materialni es- lab kolish va kayta xogirga olish maksadidan tortib muammolarni dal kilishgacha bo‘lgan maksadlar kiradi-ki, bu jarayonda mavjud bilimlarni kayta yodga olish, ilgari urganilgan goyalar, metodlar, protseduralar (darakat vositalari) bilan yangicha mushtarakligini

^osil kilish zarur, yangilarini yaratish dam shunga kiradi. Ekspert badolari, shuningdeq B. Blum va uning damkasblari u k i t u v ch i l a r urtasida utkazgan surov ma’lumotlariga ,\amda adabiyotlar tad1gili- ga kura, kundalik amaliyotda, darsliklarda, dasturlarda ilgari su- rilgan kuplab ta’lim maksadlari bilish sodasiga taalluklidir.

2. 
   Affektiv (emotsional — kadriyatli) soda. Unga atrofdagi olam dodisalariga nisbatan oddiy qabul kilish, kizikish, ta’sirga ja­ vob berishga tayyorlikdan tortib, kadriyat yunalishini va munosa- batlarni uzlashtirish, ularni faol namoyon kilishgacha bo‘lgan shax- siy-emotsional munosabaglarni shakllantirish maksadlari kira­ di. Qizikishlar va mayllarning shakllanishi, u yoki bu tuyguni kechirish, munosabatlarning shakllanishi, uning anglanishi va fao- liyatda zudur to pishi singari maksadlar ushbu sodaga kiradi.
   
3. 
   Psixomotor sodasi. Bunga darakat (motor), manipulyativ fao- liyatning u yoki bu turlarini, asab-muskullar koordinatsiyasini shakl-
   

lantirish bilan bogliq mak;sadlar kiradi. Ushbu soxa ga ta’lim mak­ sadlari umumiy yigindisining kichik bir sismi taallukdidir. Yozuv va nutk; kunikmalari, shuningdeq jismoniy tarbiya, mednat ta’limi doirasida olga suriladigan maksadlar shular jumlasidandir.
Ishonchli, xa ki ki y maksadlar sistemasini yaratish nazariyotchi- larnigina qiziqtiruvchi mavdum masala emas. Maqsadlarning aniq, tartibga solingan ierarxik tasnifidan foydalanish pedagog ama- liyotchilar uchun kuyidagi sabablarga kura zarurdir:

• 
  barcha darakatlarning bosh maqsadga karatilishi. Ukdguvchi tak- sonomiyadan foydalanar ekan, maqsadlarni anikdashtirib, konk- retlashtiribgina kolmay, birinchi galdagi vazifalarni, kelgusi- dagi ishlarning tartib va istik;bolini belgilay turib, ularni tar­ tibga dam soladi.
  
• 
  uqituvchi va ukuvchining birgalikdagi ishidagi anikdik va osh-
  

koralik (ochikdik). Konkret ukuv maksadlari uqituvchiga ularning umumiy ishidagi niyatlarni ukuvchilarga tushuntirish, mudokama щ sh sh , 1dizikuvchi dar bir shaxe, jumladan, ota-onalar, inspektor- larning tushunishi uchun aniq kdpib kuyish imkonini beradi;

• 
  ta’lim natijalarini badolash etalonini yaratish. Faoliyat na- tijalari orqali ifodalangan maqsadlarning aniq ta’rifiga muro- jaatdan nisbatan ishonchliroq va ob’ektivroq badolashga utiladi.
  

Etalonni dar doim dam uqituvchi joriy etishi majburiy emas. Uni bolalar bilan birgalikda ishlab chiqish va anikdashtirish mum­ kin. Tugri, ilmiy ishlab chiqilgan boshqa tizimlar singari, takso­ nomiya dam ma’lum darajada «shafqatsizlik». Lekin bunday «shaf- kdtsizlik» — ukuv jarayoni maqsadga yunaltirilganligining ters tomonidir. U ish olib borishning bir tomonlama usulini garchi bunga intilish yuz berishi mumkin bulsa-da, uqituvchidan dam, ukuv- chidan dam talab qilmaydi.
Taksonomiyaning kognitiv va affektiv maqsadlarni qamrab oluv­ chi, nisbatan kuproq ishlangan va umumtomonidan kuproq ishlati- ladigan sodalarining asosiy kategoriyalarini kurib chpkdmiz. Tilga olingan ikki sodadagi maqsadlarga erishish imkoniyatini tak;qos- laymiz. Kognitiv maqsadlarga dare jarayonida yoki bir qator dars- lar mobaynida erishish mumkin.
Nisbatan chukurroq va shaxsiy xarakterga ega affektiv maqsad- larni qisqa muddatli natijalar sifatida (albatta, kuyi daraja- lar doirasidan chiqilsa) sifatida tasavvur qilib bulmaydi. Kog­ nitiv maqsadlarni ob’ektivlashtirish, faoliyat namunasi sifati­ da tasavvur etish osonroq. Shuning uchun pedagogik diagnostikada affektiv maqsadlar taksonomiyasi kullanilsa dam, texnologik ish- lanmalar boiщa tipdagi maqsadlar, kupincha kognitiv maqsadlarda olib boriladi.
Oxirgi un besh yil mobaynitsa pedagogik makradlar taksonomiyasi- ni ishlab chikish davom etdi, bir nechta: kognitiv, affektiv, psixo­ motor, operatsion-faoliyatli taksonomiya variantlari yaratildi. Ammo bugungi kunda kognitiv soxada B. Blum tizimi kengroq yoyilgan. Biz- ning tadqiqotimizda dam kognitiv soxadagi B. Blum tizimi kuprok kizikish uygotdi. Shuning uchun uni batafsilroq kurib chikamiz.