Ix – bob. Korxona mahsulotlariga narxning shakllanishi

9.4. Narxni aniqlash usullari 
 
Asosiy narxlarni hisoblash alohida yoki turli xil kombinasiyalarda belgilanishi 
mumkin. Narx belgilashning quyidagi asosiy usullar mavjud: 
 To‘liq xarajatlar usuli. Daromad stavkasiga mos keladigan 
xarajatlarning to‘liq miqdoriga qo‘shiladi . Agar ishlab chiqarish tannarxi olinadigan 
bo‘lsa, daromad barcha xarajatlarini qoplab, foyda olish lozim. Har qanday xarajat 
qo‘shimcha ravishda xaridorga yetkazib berish xarajatlarini ham o‘z ichiga oladi. 
Shuningdek, bojxona to‘lovlari va bilvosita soliqlarni ham o‘z ichiga oladi. Ushbu 
usulda aniq bozorga olib chiqilgan tovar narxlari va an'anaviy tovarlar narxlari, ijara 
haqi hamda yangi ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning narxlarini hisobga olinadi.

---

 Ishlab chiqarish xarajatlari usuli. Ushbu usul xom ashyo, yarim tayyor 
mahsulotlar va materiallarga sarf-xarajatlar hisobga olinadi. Bu usuldan uzoq 
muddatli istiqbolni belgilashda qo‘llanilmaydi. Bu usul to‘liq xarajat usulini 
to‘ldirishi mumkin. Bu usul aniq holatlarda va quyidagi sharoitlarda qo‘llaniladi:
 Ishlab chiqarish hajmni oshirish orqali foyda massasini ko‘paytirishda; 
 raqobatni davom yettirish yoki rad yetishda;
 tovar assortimenti siyosatini o‘zgartirganda va belgilashda tejamkor 
mahsulot ishlab chiqarishda;
 bir martalik (individual, ommaviy bo‘lmagan) buyurtmalar uchun. 
 Chekli xarajatlar usuli, unga ko‘ra boshiga o‘zgaruvchan 
xarajatlarning ko‘payishiga asoslanadi. Bunda korxonada ishlab chiqarilgan tovar 
birligi sarflangan xarajat yetarli foydani keltiradi. Bu usul narx belgilash uchun 
ko‘proq imkoniyatlar yaratadi. Bunda maksimal foyda olinsa, doimiy xarajatlarni 
ham to‘liq qamrab oladi. 
 
Investisiyalarni qaytarish usuli. Bu usul quyidagilarga asoslanadi: 
 
Investion loyiha hech bo‘lmaganda rentabellikni ta'minlash va kredit 
foizlarini hisobga olishda; 
 
ishlab chiqarish va sotish uchun to‘lov moliyaviy manbalar va talab 
qiladigan mahsulotlarning keng assortimenti uchun sarflangan o‘zgaruvchan 
xarajatlarni hisobga olishda.
 
o‘z bozoriga ega bo‘lgan korxona mahsulotlariga narxni belgilash va 
yangi mahsulotlar ishlab chiqarish miqdori to‘g‘risida qaror qabul qilishda 
qo‘llaniladi. 
Baho belgilash bozordagi raqobatga bog‘liq. Raqobat bо‘yicha bozorning
tо‘rt turi mavjud: erkin raqobat bozori; monopolistik raqobat bozori; oligopolistik 
raqobat bozori; sof monopoliya bozori. 
Erkin raqobat bozorining uch sharti bor:
 kо‘p korxonalar mavjud;
 tovar ham kо‘p;
 baholar erkin. 
Talab bilan taklif bahoga ta’sir etadi. Monopolistik raqobat bozori, kam 
sonli korxonalar. Monopolistik raqobatda baho siyosatining quyidagicha 
aniqlanadi: 
 Bunda quyidagicha baho belgilanadi: 
 baho, franko; 
 yagona bahoni qо‘llash; 
 zonal baholar; 
 о‘rinbosar tovarlar bahosi.