Ix bob. Ionlashtiruvchi nurlanishlar va ularning xususiyatlari

Litosfera jinslari va tuproqning turi
Konsentratsiya, pKu/g (Bk/g) radionuklid.
K^40	U^238	Th^232
Granit	27 (0,999)	1,6 (0,054)	2,2 (0,00081)
Slans loyqasi	19 (0,703)	1,2 (0,00044)	1,2 (0,000044)
Qum	10 (0,57)	0,5 (0,00002)	0,3 (0,00001)
Ohaktosh	2,4 (0,888)	0,75 (0,0028)	0,19 (0,000019)
Bo‘z tuproq	18 (0,66)	0,85 (0,031)	1,3 (0,048)
Qora tuproq	11 (0,41)	0,58 (0,021)	0,97 (0,036)
Sariq tuproq	10 (0,37)	0,48 (0,017)	0,72 (0,027)
Litosfera bo‘yicha o‘rtacha qiymatlar	10 (0,37)	0,7 (0,026)	0,7 (0,026)

Izoh: ma’lumotlar Evropa mintaqasi uchun olingan.
3-jadvaldan ma’lum bo‘lishicha tabiiy radiatsion fonni hosil qiluvchi Kaliy-40 izotopi uchun granit, slans loyqasi va bo‘z tuproq bo‘lsa, Uran-238 izotopi asosan granitda, slans loyqasida va bo‘z tuproqda, toriy-232 izotopi ham yuqorida keltirilgan jinslarda ko‘p uchraydi, qolganlarida bu izotoplarning miqdori unchalik katta emas. Uran, toriy va kaliy elementlari asosan vulqon jinslarida mavjud bo‘lib tabiatda ko‘p uchraydigan radionuklidlardir. SHu bilan birgalikda Erda uchraydigan Kaliy-40 izotopining miqdori qolgan barcha radionuklidlarning umumiy miqdoridan ham ko‘pni tashkil qiladi.

O‘simlik, hayvonot dunyosi radioaktivligini belgilaydigan hamda ekosistemada doimiy migratsiya qiladigan asosiy radionuklid Kaliy-40 (K⁴⁰) –kumushrang – oq metall bo‘lib, kislorod va suv bilan tezda reaksiyaga kirishadi.K⁴⁰ va K³⁹ ning miqdoriy nisbati K⁴⁰/K³⁹=1/85000.

Tabiiy Kaliyning solishtirma aktivligi  Ku/g yoki 29,6 Bk/g ga teng, Er bag‘rida 27 pkKu/g, vulkan jinslarida – 39 pkKu/g, tuproqda – 30 pkKu/g atrofida bo‘ladi.

Insonning sutkalik oziq-ovqat ratsionida K⁴⁰miqdori – 4,5 g/sutka (0,12 dan 3,6 nKu). K⁴⁰ning eng ko‘p miqdori – boshoqli ekinlarda – 370 Bk/g, eng kam miqdori – bug‘doyda – 70-75 Bk/g.K⁴⁰ va Ra²²⁶ ning asosiy oziq-ovqat mahsulotlaridagi miqdori jadvalda keltirilgan.

4-jadval.