Ix bob. Ionlashtiruvchi nurlanishlar va ularning xususiyatlari

Mahsulotlar	K^40, pKu/g (Bk/kg)
Ra^226, pKu/g (Bk/kg)
Non	1,8 (66,6)	2,6 (0,096)
Kartoshka	2,9 (107,3)	9,6 (0,35)
Karam	2,2 (81,4)	1,7 (0,06)
Sut	1,2 (44,4)	0,3 (0,01)
Mol go‘shti	2,7 (99,9)	0,1 (0,03)
Baliq	2,1 (77,7)	3,4 (0,12)
YOg‘	0,1 (3,7)	0,3 (0,01)

Radioaktiv kaliyning tabiiy sharoitlardagi (K³⁹, K⁴⁰, K⁴¹) miqdori o‘zgarmasdir.

Masalan 1 gr K⁴⁰ 1 sekundda maksimal energiyasi 1,3 MeV bo‘lgan 23 ta beta-zarrachalarni hamda modda bilan fotoeffektga o‘xshash 3-4 gamma kvantlarni nurlantiradi. Tabiiy kaliy va uning aralashmasining asosiy biologik ahamiyati nurlanish bilan hujayra membranasi funksiyasini ta’minlashdan iborat[6].

Inson organizmida K⁴⁰ izotopini to‘plovchilar – eritrotsit, asab tolalari (bosh miya), jigar, o‘pka, suyaklar. K⁴⁰ izotopining organizmga tushgan vaqtdan boshlab aktivligi 2 marta kamayishi uchun ketgan vaqt t=58 sutka. K⁴⁰ izotopi inson organizmidan suvga qaraganda 3 marta sekin chiqib ketadi, uning o‘rtacha yutilgan doza quvvati -200mkGr atrofida.Kaliy-40 ning asosiy miqdori kartoshka,karam va mol go‘shtida bo‘lsada yog‘larda ham juda ko‘p uchraydi, Radiy-226 izotopi inson uchun eng xavfli radionuklid bo‘lib kartoshka, non va baliq mahsulotlarida ko‘p to‘planadi.

• 
  Er qa’rida, tuproqda eng ko‘p tarqalgan radionuklidlardan biri U²³⁹ radioizotopi hisoblanadi (aralashmasida kam miqdorda U²³⁵ va U²³⁴ – kalsiyga o‘xshash, kumushrang metall bo‘lib, havo, suv bug‘lari, kislotalar va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi. Emirilish energiyasi unchalik katta emas ( eV), Erning yuqori qatlamlarida uning umumiy miqdori  , dengiz suvida  tashkil qiladi.
  

Inson organizmiga uranning o‘rtacha sutkalik kirish miqdori 1-10 mkg bo‘lib, yillik dozasi 300 mkg atrofida tebranadi.

Erda me’yordagi radiatsiya fonli hududlarda radionuklidlarning insonning yumshoq to‘qimalaridagi miqdori unchalik katta bo‘lmasdan – 0,41 pKu/g, suyakda – 0,7-9 pKu/g tashkil etadi.

• 
  Nurlanishlar fonini shakllanishida U²³⁸ izotopi emirilishidan hosil bo‘lgan izotop radiyning hissasi katta bo‘lib, u urandan aktivligining kattaligi va migratsiyada harakatchanligi bilan farqlanadi. Uran-239 (U²³⁹) dan farqli emirilish mahsuloti dastlabki mineral kristall panjarasidan tashqarida turganligi uchun osongina suvga aylanib ketadi.
  
•