Ix bob. Ionlashtiruvchi nurlanishlar va ularning xususiyatlari

Atmosferadan tushish natijasida SHimoliy yarim shar tuproqlarida Sr⁹⁰ va Cs¹³⁷ larning to‘planish darajasi mKu/km² (Bk/m²).

9-jadval

Yil	1958	1963	1968	1973	1978
Sr^90	6,67 (250)	29,5 (1100)	37,2 (1400)	35,2 (1200)	33,9 (1100)
Cs^137	10,7 (396)	47,2 (1750)	56,3 (2100)	56,3 (2100)	56,3 (2100)

Radiatsion fonning shakllanishiga (falokat sodir bo‘lgan holatlarda) qisqa muddatli yashovchi yod izotopi () ham ma’lum darajada hissa qo‘shadi.

Seziy () – yaltiroq oltinsimon yumshoq metall, kimyoviy xossalariga ko‘ra kaliyga yaqin, kislorod va suv bilan kuchli o‘zaro ta’sirlashadi, portlash xususiyatiga ega.  ning turg‘un izotopining miqdori muhitda juda kam (Er qa’rida, inson va hayvon suyak to‘qimalarida -  %, dengiz suvida -  % ni tashkil qiladi). Tabiatda yadro energetikasi hosil qilingunga qadar mutlaqo mavjud bo‘lmagan.

 ning eng katta radiatsion-ekologik qiymati, dunyodagi barcha AES lardagi miqdori 2000 yilda  Bk ( Ku)ga teng bo‘lgan, CHernobel AESda portlash vaqtida  izotopining miqdori  Ku ni tashkil qilan edi. YAdro reaktorlarida uran, plutoniy yadrosi bo‘linishida, yadro portlashlarida (AES da yadro mahsulotlarida) radionuklidlar hosil bo‘ladi.

Seziy izotoplari organizmga har qanday tushishida Kaliy-40 (K⁴⁰) izotopi bilan ta’sirlashib, ichki organlarga ta’sir qiladi. Bu izotopning migratsiya tezligi K⁴⁰ ga qaraganda ancha kichik. Organizmda o‘zining boshqa izotoplaridan farq qilib juda ko‘p to‘planadi va har kunlik dozaga qaraganda 30 marta katta bo‘ladi. Hozirgi atrof-muhitning ifloslanish darajasida inson organizmida hisob-kitoblarga ko‘ra o‘rtacha radiatsiya 0,4-0,5 Bk/kg ni tashkil etadi.