Tuproq chuqurligi, (sm)
|
Tuproqning ifloslanishi
|
Seziy ()
(tabiiy erda/ishlov berilgan erda)
|
Stronsiy ()
(tabiiy erda/ishlov berilgan erda)
|
0-2
|
16121/3163
|
522/606
|
2-15
|
8315/3285
|
134/57,9
|
15-23
|
46/3343
|
6,5/71,4
|
23-57
|
3/3421
|
1,2/91,4
|
57-91
|
4/3319
|
0,7/83,6
|
Qishloq xo‘jalik erlarida to‘planish koeffitsienti bo‘yicha kimyoviy elementlar klassifikatsiyasi.
2-jadval
To‘planish koeffitsienti
|
Kimyoviy elementlar
|
10-1000 (kuchli to‘planish)
|
K, Cs, Pb, N, Cl, Br, Na, Li
|
1-10 (kuchsiz to‘planish)
|
Mg, Ca, Sr, B, Se, Fe, Mn
|
0,1-1 (to‘planish bo‘lmagan)
|
Ba, Ra, Si, F, J, Co, Ni, Sn
|
0,01-1 (kuchsiz diskriminatsiya)
|
Cs, Be, Fe, Ru
|
0,01 (kuchli diskriminatsiya)
|
Ss, Y, Zn, Ta, Pm, Pb, Pu, Sb
|
Izoh. Ma’lumotlar Evropa mintaqasi uchun olingan.
11.2. Radionuklidlarning tuproqda tarqalishi.
YAdro-energetik radionuklidlarning tuproqda tarqalishi.
Tuproq butun biosfera uchunham juda katta ahamiyatga ega. Barcha elementlarning parchalanishi, sintezi tuproqda sodir bo‘ladi. Tuproq barcha turdagi almashinuvlarning asosi, boshlang‘ich zvenosi hisoblanadi.
Tuproqda barcha reaksiyalar, biologik almashinishlar organik monomerlardan tortib boshqa biologik subsratlarni parchalanishi ro‘y beradi. Tuproq tarkibi bir necha milliard yillar davomida shakllangan bo‘lib, 1,5-2 smli qatlami esa har 100-150 yilda yangilanib turadi.Erning sirtqi qismida to‘planib qolgan radionuklidlar har xil sabablar bilan tuproqda ko‘chib yuradi.Radionuklidlar 2 xil (gorizontal va vertikal) ko‘chishlar sodir qiladi. Radionuklidlarning gorizontal ko‘chishi o‘ta kuchli yomg‘irlar yoki qorlar ta’sirida sodir bo‘ladi, ya’ni qorlar eriganda suv oqimlari bilan oqib borib joylashadi. Masalan, (stronsiy) erigan suvlar bilan qariyb 100 % tuproqqa singib ketadi.
Radionuklidlarning vertikal migratsiyasi juda sekin amalga oshadi. Vertikal siljishi juda sekin bo‘lib, bir yilda bir necha santimetrdan oshmaydi. Umuman olganda (stronsiy), - seziylar tuproqda radionuklidlarning asosiy manbai bo‘lib, radioaktiv fon katta bo‘lgan joylarda (masalan CHernobel AES) ularning miqdori 100 martalab yuqori bo‘ladi( 3-jadvalga qaralsin).
Ayniqsa Er qa’rida yoki ishlov berilmaydigan tuproqli hududlarda radionuklidlar juda katta miqdorda to‘planib qoladi. Masalan: 5-10 sm chuqurlikda (135 Bkgacha) radioaktiv elementlar mavjud bo‘ladi.Tuproqda radionuklidlarning to‘planib qolishi atrof-muhitni kimyoviy ifloslanishi bilan ham bog‘liq bo‘lib, suv-havo-tuproq sistemasida ekologik almashinuv jarayonini buzilishiga ham aloqador.
Quyidagi jadvalda seziy-137 izotopining tuproqning turli qatlamlarida solishtirma aktivligi keltirilgan
3-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
