J: Mox tárizlilerdiñ dùnyas jùzi boyinsha 5 miñday tùri, Ğmda terrritoriyasinda 1500 dey tùrleri tarqalģan. Kòpshilik wàkilleri arqa yarim sharda, tawlarda, tropikaliq ellerde, yaģniy iģalliq jetkilikli orinlarda keñ tarqalģan

Uglevodlar kletkanıń eń áhmiyetli organikalıq birikpeleri esaplanadı. Uglevodlardıń ulıwma formulası Cn(H2O)m.
Ósimliklerdiń qurǵaq massasınıń 80% ke jaqını, haywanlardıń qurǵaq massasınıń 2% ke jaqının uglevodlar quraydı. Quramına qaray uglevodlar úsh toparǵa bólinedi: monosaxaridler, disaxaridler hám polisaxaridler.
Monosaxaridler kishi quramlıq bólimlerge gidrolizlenbeytuǵın biomolekulalar bolıp esaplanadı. Olardıń atı quramındaǵı uglerod atomınıń sanına baylanıslı.Triozalarda uglerod atomınıń sanı 3 (C6H12O6), tetrazalarda 4 (C4H8O4), pentozalarda 5 (C5H10H5), geksozalarda 6 (C6H12O6). Monosaxaridlerdiń barlıǵı suwda jaqsı eriytuǵın mazalı dámge iye reńsiz zat.Triozalarda zat almasıwdıń ónimleri bolǵan sút kislota (C3H6O3), pirouzum kislota (C3H4O3) kiredi. Eń kóp tarqalǵan monosaxaridlerge bes uglerod atomlı pentozalar – riboza hám dezoksiriboza hám altı uglerod atomlı geksozalar –glyukoza, fruktoza mısal boladı. Riboza menen dezoksiriboza nukein kislotalar hám ATF quramına kiredi. Túrli miyweler, sonday-aq paldıń mazalı bolıwı olardıń quramındaǵı glyukoza hám fruktozaǵa baylanıslı. Glyukoza C6H12O6, molekulyar massası 180 ge teń. Erkin halda kletkalarda toqıma suyıqlıqlarında, plazmada boladı. Qannıń quramında glyukoza barqulla belgili bir koncentraciyada bolıp, toqımalardıń energiyaǵa bolǵan mútájligin támiyinlep turadı. Adamlardıń qanında glyukozanıń muǵdarı 4,5–5,5 millimol (80-120 mg%)ge teń. Ol qan qantı dep ataladı, qanda glyukozanıń muǵdarı asıp ketiwi yamasa azayıwı zat almasıwdıń buzılǵanlıǵinan derek beredi.Glyukoza hám fruktoza suwda jaqsı eriydi.
Disaxaridler eki monosaxaridtiń birigiwinen payda boladı. Eki monosaxarid bir-biri menen glikozid baylanıs arqalı birigiwiniń nátiyjesinde disaxarid – C12H22O11 payda boladı.Disaxaridler de tap monosaxaridler sıyaqlı suwda jaqsı eriydi, mazalı dámge iye. Disaxaridlerden saxaroza hàm laktoza àhmiyetli.
Polisaxaridlerge kraxmal, kletchatka sellyuloza, glikogen, xitin hám pektin kiredi. Kraxmal, kletchatka, sellyulozanıń monomerleri glyukozid bolıp esaplanadı.Kraxmal ósimlikler denesinde kóp toplanatuǵın áhmiyetli polisaxaridlerden esaplanadı. Bul ósimlik dáninde kóp boladı. Mısalı, salı hám mákke dáninde 80% ke shekem, biyday dáninde 60-70% ke shekem, kartoshka túyneginde 20% ke shekem kraxmal boladı. Glikogen, yaǵnıy haywan kraxmalı dep atalatuǵın polisaxarid adam hám haywan, zamarrıq organizminde zapas azıqlıq zatı sıpatında ushıraydı. Sellyuloza ósimlikler quramında kóp bolıp, olar kletka diywalınıń tiykarın quraydı. Ósimliklerdiń japıraǵı toqımasınıń 15-30% ti, aǵashlıǵınıń 50% ti sellyulozadan ibarat. Uglevodlardıń organizmde orınlaytuǵın funkciyaları hár túrli.Uglevodtiñ funkciyalari: Energiya deregi, struktura-qurilis materiali, zapas hám qorģaw.