J: Mox tárizlilerdiñ dùnyas jùzi boyinsha 5 miñday tùri, Ğmda terrritoriyasinda 1500 dey tùrleri tarqalģan. Kòpshilik wàkilleri arqa yarim sharda, tawlarda, tropikaliq ellerde, yaģniy iģalliq jetkilikli orinlarda keñ tarqalģan

Qalqan tárizli bez ishki sekretsiya bezleriniń ishinde eń úlkeni esaplanadı.Ol moyında kómekeydiń usı atamadaǵı shemirshegi aldı tárepinde jaylasqan. Tómendegi jtszik tárizli shemirshekti hám gegirdektiń joqarı úshinshi tórtinshi shemirshek sheńberlerin shamalı aldınan qalqan sıyaqlı orap jatadı. Bezdiń qaptal bolekleriniñ vertikal ólshemi 50 mm , qalıńlıǵı 10-20-mm ge teń.Qalqan tárizli bezdiń awırlıǵı úlken jastagı adamlarda awırlıǵı normada 30-50 gr keledi. Ádette bezdiń awırlıǵı hám kólemi buǵaq ushın endemik oshaq esaplanǵan zonalarda bir qansha joqarı boladı. Qalqan tarizli bez jumsaq konsistentsiyaga iye, onıń oń hám shep bóleksheleri hám aralıq bólimi ajıratıladı. 65-70% adamlarda qalqan tárizli bezdiń moynında joqarıǵa qarap qosımsha ósip shıqqan, bólimi bolıp buǵan piramidial bólim delinedi. Qalqan tárizli bez moyın fastsiyası esabınan payda bolǵan qalıń kapsula menen oralǵan. Qalqan tárizli bezdi astınan júdá názik esaplanatuǵın jeke fastsiya orap turadı. Bul eki fastsiya aralıgında tek kishi qan tamırlar nervler ótetuǵın tar jol bar. Ishki fastsiya bez ishkerisine ósimsheler, perdeler berip, bezdiń ishki tárepin limon sıyaqlı ayırım bólekshelerge bóledi.Bezdiń ishki dúzilisine itibar bersek bólek-bólek bez ketekshelerinen ibarat, bul keteksheler follikula dep ataladı. Bezde tiroglobulin dep atalıwshı yodqa bay belok zatı bar. Bul bez erkeklerge salıstırǵan hayal qızlarda ádewir úlkenirek boladı.
Qalqan tárizli bez ishki sekretsiya bezleri arasında tiykarǵı orındı tutadı. Bez follikulalarında islep shıǵılatuǵın gormon tiroksin dep ataladı. Tiroksini organizmde ósiw qubılısına tásir kórsetedi, zat almasıwdı tezlestiredi. Eger bez normal rawajlanbasa (gipofunktsiya) organizm ósiwden toqtaydı, nátiyjede miksedema keselligi rawajlanadı. Bez xızmeti joqarılap ketse (giperfunktsiya) bazedov keselligi – tireotoksikoz (organizmnin tiroksin menen záhárleniwi payda boladı.) Qalqan tárizli bez eki tárepinen bir jup joqarǵı qalqan tárizli arteriyalar (sırtqı uyqı arteriyasınan) tómenirekte bir jup tómengi qalqan tárizli arteriyalar hám taq arteriya járdeminde qan menen taminlenedi.Nerv talalarına kelsek, parsimpatikalıq talalardı adasqan nervten simpatikalıq talalardı bolsa, moyın simpatikalıq túyinleri nen aladı.