Jahon tarixi

g‘alaba qozondi. Bosh vazir lavozimini Sotsialistik partiya vakili egalladi.
Yana o‘nglar bilan so‘llarning o‘ziga xos odatdan tashqari birgalikda faoliyat
ko‘rsatishi boshlandi.
Fransiya hukumati ichki siyosatda neokonservatizm yo‘lidan qat’iy
bormoqda. J. Shirak prezidentlik muddatini 7-yildan 5-yilga tushirish haqida
qonun qabul qilinishiga erishdi. 2007-yil may  oyidagi saylovlar natijasida
N. Sarkozi prezidentlik lavozimini egalladi va ko‘p o‘tmay sohalarni rivojlan-
tirish bo‘yicha 16 ta komissiya tuzdi. Tashqi siyosatda Yevropaning tobora
birlashuvi uchun intilmoqda. 2007-yil may oyidan boshlab N. Sarkozi
mamlakat Prezidentidir.
Bugungi Fransiya dunyoning eng taraqqiy etgan 7 industrial davlatidan
biri. Aholisining katta qismi shaharda yashaydi. Qishloq xo‘jaligi bilan aholining
atigi 6 foizi shug‘ullanadi. Oziq-ovqat mahsulotlarini eksport qilish bo‘yicha
dunyoda AQSHdan so‘ng ikkinchi o‘rinda turadi. Aholisining 85 foizi yollanma
mehnat vakillari (ishchilar, xizmatchilar, texnik ziyolilar)dan iborat.
Fransiya o‘zining ilmiy-texnika yutuqlari — zamonaviy aviatsiya, o‘ta
tezyurar poyezdlari, mashhur «Reno», «Sitroyen» va «Pejo» avtomobillari,
ilg‘or kemasozlik sanoati bilan haqli sur’atda faxrlansa arziydi.
1992-yil fevral oyida Fransiya bilan O‘zbekiston
o‘rtasida diplomatik munosabatlar o‘rnatildi. 1993-
yil oktabrida Prezident Islom Karimov rasmiy vizit
bilan Parijda bo‘ldi. Tashrif davomida bir qancha
shartnoma va bitimlar imzolandi. Jumladan, ikki mamlakat hukumatlari
o‘rtasida sarmoyalarni o‘zaro rag‘batlantirish va himoyalash to‘g‘risidagi bitim
respublikamizda neft, yengil sanoat hamda banklar faoliyati sohalarida samarali
hamkorlik sari yo‘l ochdi. «Ron pulen» kimyo firmasi, «Kredi kommersial
de frans», «Nasional de pari» banklari, «El-akita» firmasi va boshqalar
Fransiya —
O‘zbekiston
munosabatlari
Fransua Mitteran.

199
Qorovulbozor neftni qayta ishlash zavodi qurilishini mablag‘ bilan ta’minlashda
katta hissa qo‘shdi.
Undan tashqari respublikamiz chorvadorlari, sog‘liqni saqlash xodimlari
(Bofur-ipsen internatsional dorichilik shirkati bilan), arxeologlari, rassomlari,
teatr arboblari, adabiyotchilar fransiyalik hamkasblari bilan yaqin aloqa
o‘rnatganlar. Fransiyada «Temuriylar» nomli jurnal nashr etib kelinadi.
1994-yil aprelda Fransiya Prezidenti F. Mitteran rasmiy tashrif bilan
O‘zbekistonda bo‘ldi. Bu tashrif ikki mamlakat o‘rtasidagi aloqalarni yangi
bosqichga ko‘tardi.
1996-yil aprelida Parijda YUNESKO rahbarligida buyuk bobokaloni-
miz Amir Temur tavalludining 660-yilligiga bag‘ishlangan tantanalar bo‘lib
o‘tdi. Bu sohadagi ulkan xizmatlari uchun YUNESKO Bosh direktori
F. Mayor «Do‘stlik» ordeni, Temuriylar tarixi bilimdoni L. Keren «Shuhrat»
medali bilan taqdirlandi.
Tantanalar jarayonida I. A. Karimov Fransiya Prezidenti Jak Shirak
bilan uchrashdi va ikki mamlakat o‘rtasidagi aloqalarning kelajagi belgilab
olindi.
Fransiya bilan O‘zbekiston o‘rtasida yana bir qator shartnomalar
imzolangan bo‘lib, o‘zaro iqtisodiy va madaniy aloqalar tobora rivojlanib
bormoqda.
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1. Ikkinchi jahon urushining Fransiya uchun oqibatlari haqida nimalarni
bilib oldingiz?
2. Fransiyada 5 marta Respublika e’lon qilinganligini qanday izohlaysiz?
3. Nima uchun 1946-yilda de Goll mutlaq hokimiyat egasi bo‘la olmadi?
4. To‘rtinchi Respublika qay tariqa vujudga keldi? Bu davrda Fransiya
ichki va tashqi siyosatidagi asosiy voqealarni qayd eting.
5. 1958-yil may inqirozi qay tariqa yuz berdi va qanday oqibatlarga olib
keldi?
6. De Gollning shaxsiy hokimiyat tartibi qay tariqa barham topdi va uning
sabablari nimalardan iborat edi?
7. De Goll tashqi siyosatidagi 3 asosiy vazifani qayd eting va ular qay
tariqa amalga oshirildi?
8. Fransiyada o‘nglar va so‘llarning o‘zaro hamkorlikda kelishib, siyosat
yuritish fakti nima bilan izohlanadi?
9. Vaqtli nashrlardan Fransiya — O‘zbekiston munosabatlariga doir
ma’lumotlarni to‘plang.
JADVALNI TO‘LDIRING. FRANSIYA PREZIDENTLARI FAOLIYATI
r
a
l
t
n
e
d
i
z
e
r
P
i
t
q
a
v
k
i
l
n
o
r
m
k
u
H
i
r
a
l
h
s
i
n
a
g
l
i
q
n
u
h
c
u
t
a
k
a
l
m
a
M
?

200
22-§. Germaniya Federativ Respublikasi
Germaniya Ikkinchi jahon urushida tor-mor
etildi. Uning hududi deyarli kultepaga aylandi.
Sanoat ishlab chiqarishi urushdan oldingi daraja-
ning uchdan bir qismiga tushib qoldi. Sharqiy
Prussiyaning SSSRga berilishi, Polsha chegara-
sining Oder va Neyse bo‘ylab o‘tishi oqibatida bu hududlarda yashovchi 9
mln dan ortiq nemislar Germaniya ichkarisiga ko‘chirildi. Bu hol uningsiz
ham og‘ir bo‘lgan uy-joy muammosini yanada keskinlashtirib yubordi. Mam-
lakat sanoat korxonalari g‘olib davlatlar uchun to‘lanishi zarur bo‘lgan tovon
hisobiga ko‘chirib ketila boshlandi.
Aholi turmush darajasi nihoyatda yomonlashdi. Eng og‘iri, Germaniya
davlat mustaqilligini yo‘qotdi. Uning hududi 4 g‘olib buyuk davlat (AQSH,
SSSR, Buyuk Britaniya va Fransiya) okkupatsiya zonalariga bo‘lindi.
Hokimiyat g‘olib davlatlar harbiy ma’muriyati qo‘liga o‘tdi. Bu ma’muriyatni
okkupatsiya qiluvchi qo‘shin bosh qo‘mondoni boshqardi.
Butun Germaniyaga taalluqli masalalarni esa to‘rt Bosh qo‘mondondan
iborat Nazorat Kengashi hal etardi. Kengash qarori konsensus asosida qabul
qilinardi.
1945—1949-yillar Germaniya tarixida okkupatsiya
tartibi hukm surgan davr hisoblanadi. Shunday
sharoitda ham Germaniyada demokratik hayot
tiklana boshladi. Germaniya taqdiriga befarq qaramaydigan siyosiy kuchlar
yangi sharoitda jamiyat hayotida o‘z o‘rniga ega bo‘lish uchun kurashdilar.
Dastlab fashistlar qattiq ta’qib etgan ikki siyosiy partiya — Germaniya
Kommunistik partiyasi va Germaniya Sotsial-demokratik partiyasi — yashirin
sharoitda ishlash holatidan chiqdi.
Ayni paytda yangi siyosiy partiyalar ham vujudga keldi. Chunonchi,
1945-yilda Xristian demokratlar ittifoqi (XDI) tuzildi. Unga mashhur siyosiy
arbob K. Adenauer rahbarlik qildi. Keyinroq XDI ning Bavariya bo‘limi —
Xristian sotsialistlar ittifoqi (XSI) tuzildi. Xristian demokratlar fashizmga
qarshi ekanliklarini, Germaniyani qudratli mustaqil davlatga aylantirish
bosh maqsadlari ekanligini bayon qildilar. Ayni paytda fuqarolar farovonligini
ta’minlash, ishchilarga korxonalarni boshqarishda ishtirok etish imkoniya-
tini yaratish haqida va’da berdilar.
Bular fuqarolarning ko‘pchiligi, ayniqsa, dindorlar tomonidan qo‘llab-
quvvatlandi. G‘arbiy okkupatsiya zonasida «Erkin demokratik partiya»
(EDP) ham tuzildi. XDI—XSI va GSDP eng yirik partiyalarga aylandi.
Sharqiy okkupatsiya zonasida (SSSR zonasi) 1946-yilda GKP va GSDP
birlashdi. Bu yangi partiya Germaniya yagona sotsialistik partiyasi deb atal-
di. Okkupatsiya tartibi davrida, ayni paytda, Birlashgan nemis kasaba
uyushmasi (BNKU) ham tuzildi.
Ikkinchi jahon
urushining
Germaniya uchun
oqibatlari
Germaniya
1945—1949-yillarda

201
«Sovuq urush» ning boshlanishi Germaniya taqdi-
riga ta’sir etmay qolmadi. Potsdam konferensiyasi
qarorlari bajarilmadi. Germaniya muammosi
AQSH va SSSR manfaatlari keskin to‘qnashgan muammoga aylandi. Bu
to‘qnashuv Germaniyaning bo‘linib ketishini muqarrar qilib qo‘ydi. Yangi
sharoitda AQSH Germaniyani G‘arbning ishonchli tayanchiga aylantirishga
intildi. Shuning uchun ham SSSRning kechagi ittifoqchilari Germaniyaning
iqtisodiy qudratini susaytirish maqsadidan voz kechdilar.
G‘arbiy Germaniyadan tovon evaziga sanoat korxonalarini olib chiqib
ketish to‘xtatildi. (U atigi 5 foizga bajarilgan edi, xolos.) «Marshall rejasi»
ishlab chiqilayotganida AQSH unga G‘arbiy okkupatsiya zonalarini
qo‘shishga muvaffaq bo‘ldi. Chunki, endi G‘arb uchun iqtisodiy jihatdan
qudratli Germaniya nihoyatda zarur edi.
Tovon to‘lashning to‘xtatib qo‘yilishi SSSR va uning kechagi ittifoq-
chilari o‘rtasidagi munosabatni yanada keskinlashtirdi. Buning ustiga, G‘arb
davlatlari o‘zlarining okkupatsiya zonalarini birlashtirdilar va unda 1948-
yilning 20-iyunida separat pul islohoti o‘tkazdilar.
Reyxs marka o‘rniga nemis markasi joriy etildi. G‘arbiy okkupatsiya
zonasida yashayotgan aholining har biriga eski 60 markani yangi 60 markaga
aylantirishga ruxsat etildi. Qolgan har 100 eski markani 6,5 yangi markaga
almashtirish mumkin edi.
Buning natijasida muomaladagi pul hajmi kamayishiga erishildi. Bu
esa, o‘z navbatida, inflatsiyani to‘xtatish imkonini berdi. Shu tariqa iqtisodiy
hayotni tiklash uchun zarur sharoit yaratildi. Pul islohoti o‘tkazilishiga
javoban SSSR G‘arbiy Berlinni qamal qildi. Shu bahonada G‘arb davlatlari
o‘z zonalarida Germaniya davlatini tezroq tuzishga harakat qildilar.
1948-yilning sentabr oyida o‘lka parlamentlari saylagan parlament kengashi
chaqirildi. Germaniya Federativ Respublikasi Konstitutsiyasi ishlab chiqildi.
Ushbu Konstitutsiya 1949-yil 8-may kuni qabul qilindi. Konstitutsiyani
hokimiyat tasdiqlagach, 23-maydan boshlab kuchga kirdi.
Konstitutsiya G‘arbiy Germaniyani demokratik, federativ davlat, deb
e’lon qildi. Davlat hududi 10 ta o‘lkaga bo‘lindi. Ularning har biri o‘z
Konstitutsiyasi, qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hamda sud hokimiyatlariga
ega edi.
Boshqarish shakliga ko‘ra GFR parlament Respublikasi bo‘lib qoldi.
Oliy qonun chiqaruvchi hokimiyat (parlament) Federal parlament deb ataldi.
U ikki palatali edi. Quyi palata — bundestag 4 yilga saylangan. Yuqori
palata — bundesrat esa o‘lka parlamentlari tayinlaydigan vakillardan iborat
bo‘ldi. Bonn shahri mamlakat poytaxti deb belgilandi. Davlat boshlig‘i prezi-
dent edi. Biroq uning huquqlari cheklandi. U davlat va millat birligi ramzi
bo‘lib qoldi, xolos. 1949-yilning avgustida bundestagga birinchi saylov o‘tka-
zildi. Unda XDI—XSI va GSDP deyarli bir xil o‘rin egalladilar. 7-sentabr
kuni bundestag GFR Konstitutsiyasini tasdiqladi. 20-sentabr kuni XDI—
Germaniyaning
bo‘linib ketishi

202
XSI partiyasi EDP bilan koalitsion hukumat tuzdi. Mashhur siyosiy arbob,
XDI nomzodi 75 yoshli K. Adenauer kansler etib saylandi.
Uzoqni ko‘ra biluvchi, voqelikni real baholay oluvchi, dono siyosatchi
K. Adenauer Yevropa integratsiyasi yo‘lida juda katta ish qildi. Germaniya-
ning bu integratsiyada o‘z o‘rni bo‘lishiga erishdi. Germaniya kelajagini
G‘arb dunyosi bilan uzviy bog‘liq ekanligini ham hammadan ko‘proq va
yaxshiroq angladi. 21-sentabr kuni GFRning tashkil topganligi rasman
e’lon qilindi.
SSSR okkupatsiya zonasi bo‘lgan Sharqiy Ger-
maniyada ham yangi davlat tuzishga zo‘r berib
kirishildi. Bu davrda Sharqiy Germaniyada
Germaniya Yagona Sotsialistik partiyasi, XDI, Li-
beral-demokratik partiya hamda Dehqonlar
partiyasi faoliyat ko‘rsatmoqda edi.
Bu partiyalar va jamoat tashkilotlari Nemis Milliy Kengashini sayladilar.
Bu Kengash sessiyasi 1949-yilning 7-oktabrida Sharqiy Germaniya hududida
Germaniya Demokratik Respublikasi tuzilganligini e’lon qildi.
Hukmron partiya (GYASP) syezdi 1952-yilda GDRda sotsializm
asoslarini qurish haqida qaror qabul qildi. Afsuski, bu sovet namunasidagi
sotsializm edi. Shu tariqa Germaniyaning hududiy bo‘linishi sodir bo‘ldi.
Oradan ko‘p o‘tmay GFR AQSH ittifoqchisiga, GDR esa SSSR ittifoqchisiga
aylandi.
K. Adenauer hukumati ichki siyosatining bosh
vazifasi mamlakat iqtisodiyotini tezroq tiklash edi.
Bu maqsadni ro‘yobga chiqarish vositasi sifatida
iqtisodiyotning «Ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor xo‘jaligi» modeli tanlandi.
Bu model markazida tadbirkorning shaxsiy tashabbusi va erkin raqobat
turar edi. Davlatning vazifasi asosan xususiy xo‘jalik subyektlarining faoliyat
yuritish shakli va qoidalarini belgilab berishdan va ularga qanchalik amal
qilinayotganligi ustidan nazoratni ta’minlashdan iborat bo‘lardi.
Ayni paytda bu model davlatning, birinchidan, kuchli ijtimoiy siyosat
yuritishini ham nazarda tutar edi. Hukumat tanlagan yo‘l GFR iqtisodiy
taraqqiyotining gurkirab rivojlanishining asosiy omili bo‘ldi.
Ikkinchidan, AQSH hukumati va sarmoyadorlari GFRga katta iqtisodiy
yordam ko‘rsatdilar. Chunonchi, birgina «Marshall rejasi» doirasida
1948—1949-yillarda 1,4 mlrd dollar miqdorida yordam ko‘rsatildi. Bu  mablag‘
korxonalarni ilg‘or texnika va texnologiya bilan qayta ta’minlash imkonini
berdi.
Uchinchidan,  harbiy xarajatlarning deyarli yo‘qligi iqtisodiyotga zarur
mablag‘ sarflashga imkon berdi.
Va nihoyat, nemis xalqi yuksak vatanparvarlik va tadbirkorlik xislatlarini
namoyon etdi. Bu omillar tez orada o‘z samarasini ko‘rsatdi. 1950-yilning
Germaniya
Demokratik
Respublikasining
tashkil etilishi
GFRning ichki va
tashqi siyosati

203
oxiriga kelib sanoat ishlab chiqarishi 1936-yilgi darajaga yetdi. 1960-yilga
kelib esa 2,5 baravar o‘sdi. 1950—1975-yillarda gaz ishlab chiqarish 60 mln
kub metrdan 19,7 mlrd kubmetrga, po‘lat 14 mln tonnadan 54 mln tonnaga,
avtomobil 306 mingdan 4 mln donaga o‘sdi. Qishloq xo‘jaligi ham yuksak
sur’atlarda rivojlandi. G‘alla hosildorligi 40 sentnerdan oshdi. 50-yillarning
o‘rtalariga kelganda GFRda oziq-ovqat muammosi to‘la hal etildi.
1950—1964-yillar oralig‘ida jami milliy mahsulot 3 baravar ko‘paydi.
GFR butun Germaniyaning urushdan oldingi darajasidan ko‘p mahsulot
ishlab chiqardi. Eksportning importdan doimo yuqori bo‘lishi katta miqdorda
valuta zaxirasi to‘plashga imkon berdi. Bu borada dunyoda AQSHdan
so‘ng ikkinchi o‘ringa chiqdi. Flin, Tissen, Siteks va boshqalarning harbiy-
sanoat konsernlari o‘z kapitallarini urush davridagiga nisbatan 3—4 baravar
ko‘paytirdilar. GFR iqtisodiyotidagi bu mislsiz o‘zgarishlar «german
mo‘jizasi» deb nom oldi.
Ayni paytda hukumat kuchli ijtimoiy siyosat ham yuritdi. Natijada
mehnatga qobiliyatli aholi amalda ish bilan deyarli to‘la ta’minlandi. Korxona
ishchilariga arzon narxli — xalq aksiyalari sotildi. Xalq turmush darajasi
keskin yaxshilandi.
K. Adenauer hukumati tashqi siyosatda G‘arb davlatlari, birinchi
navbatda, AQSH bilan yaqinlashish yo‘lidan bordi. 1951-yilda uning
hududida okkupatsiya tartibi bekor qilindi. 1954-yilda GFRga 12      divi-
ziya, harbiy aviatsiya va harbiy flotning cheklangan kuchlaridan iborat
armiyaga ega bo‘lishga ruxsat etildi. Shu tariqa harbiy sanoat oyoqqa tura
boshladi.
1955-yilda GFR NATOga a’zo bo‘ldi. 1956-yilda bundesverni (GFR
armiyasini) «Qurollarning yangi turlari bilan qurollantirish» hamda «Umumiy
majburiy harbiy xizmat haqida» qonunlar qabul qilindi. Bu qonunlar
bundesverga NATOning zarbdor kuchiga aylanishiga imkon berdi. 1958-
yilda Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati (YEIH) ga a’zo bo‘ldi. YEIHga a’zo
bo‘lgan barcha davlatlar sanoat mahsulotining 44 foizini ishlab chiqardi.
K. Adenauer hukumati ayni chog‘da Sharqqa nisbatan tan olmaslik siyosatini
qo‘lladi. Yevropada Ikkinchi jahon urushidan keyin tarkib topgan chegara
o‘zgarishlarini tan olmadi. GDRni sovet okkupatsiyasi zonasi, deb hisob-
ladi. 1955-yilda e’lon qilingan «Xalshteyn doktrinasi» ga ko‘ra, GFR GDR
ni tan olgan har qanday davlat bilan diplomatik aloqani to‘xtatishini ma’lum
qildi.
Bu qoida faqat SSSRga tatbiq etilmadi. Chunki K. Adenauer SSSR
bilan munosabatning o‘ta yomonlashuvi GDRni GFRga qo‘shib olishga
imkon bermasligini yaxshi tushunar edi. 1961-yilning avgust oyida GDR
hukumati Berlin shahrining sharqiy qismini g‘arbiy qismidan ajratib turuv-
chi devor qurishga majbur bo‘ldi. Bu devor tarixga «Berlin devori» nomi
bilan kirdi.

204
Bu davrda GDRda sotsialistik jamiyatning inqirozi boshlangan edi. Mavjud
tuzumga qarshi qo‘zg‘olonlar ham ko‘tarildi. Ular GDR hududiga joylashti-
rilgan sovet armiyasining kuchi bilan bostirildi.
Ko‘plab aholi G‘arbiy Berlin orqali GFRga qochib o‘ta boshladi. Buning
oldini olish maqsadida GDR rahbarlari, yuqorida qayd etilganidek, «Berlin
devori» ni qurganlar. Bu hodisa har ikki nemis davlati o‘rtasidagi munosa-
batni yanada keskinlashtirdi.
K. Adenauer siyosatida norozilik kuchaydi. Natijada 1963-yil oktabrda
87 yoshli davlat rahbari iste’foga chiqdi. Uning o‘rnini Lyudvig Erxard
egalladi. Lekin iqtisodda pasayish ro‘y berdi. Yaponiya GFRni taraqqiyotda
quvib o‘tdi. Norozilik kuchayib, 1966-yil oktabrda Erxard iste’fo berdi.
20 yillik hukmronlikdan so‘ng 1969-yilda XDI—
XSI partiyasi parlament saylovida mag‘lubiyatga
uchradi va hokimiyat jilovini topshirishga majbur
bo‘ldi. GSDP EDP (Erkin demokratlar partiyasi) bilan hamkorlikda yangi
hukumat tuzdi. Sotsial-demokrat V. Brandt (1913—1992) kansler lavozimini
egalladi va uni 1974-yil mayigacha boshqardi. Xo‘sh, XDI—XSI saylovda
nega mag‘lubiyatga uchradi? G‘arb demokratiyasi sharoitida bir partiyaning
yengishi, ikkinchi bir partiyaning g‘alaba qozonishi tabiiy hol, albatta. Biroq
har qanday mag‘lubiyatning sabablari bo‘ladi.
1966—1967-yillardagi ortiqcha ishlab chiqarish oqibatida ro‘y bergan
iqtisodiy inqiroz ishsizlikni keltirib chiqardi. Chetdan arzon ishchi kuchi
ko‘plab jalb etilgan bir sharoitda ishsizlikning ro‘y berishi vaziyatni yanada
chigallashtirdi. U mahalliy ishchilarni qiyin ahvolga solib qo‘ydi.
Boshlangan inflatsiya esa iqtisodiy rivojlanish barqarorligiga salbiy ta’sir
ko‘rsata boshladi. Buning ustiga, XDI—XSI ayrim rahbarlarining urush
yillarida fashistlar bilan hamkorlik qilganligi hamda partiya yetakchi rahbar-
larining korrupsiya bilan shug‘ullanganligining aniqlanishi partiyaning
obro‘siga salbiy ta’sir ko‘rsatmay qolmadi.
Ayni paytda GFRning dunyoda iqtisodiy jihatdan eng qudratli
davlatlardan biriga aylana borishi bu davlat tashqi siyosatini o‘zgartirishini
talab etmoqda edi. O‘z qo‘shnilari bo‘lgan Sharqiy Yevropa davlatlarini
tan olmaslik — bu reallik bilan hisoblashmaslik edi. Chunki 60-yillarda
Sharqiy Yevropada tub o‘zgarishlar bo‘lishi uchun hali sharoit yetilmagan
edi.
Qolaversa, bu davrda Sharqiy Yevropa sotsialistik davlatlarida hukmron
tartibni SSSR qattiq nazorat qilib turardi. 1968-yilda Chexoslovakiyaga
Varshava shartnomasiga a’zo 5 davlat armiyasining kiritilishi buni yana bir
bor isbotladi. Bunday sharoitda Sharqiy Yevropa davlatlari bilan munosa-
batlarni eskicha davom ettirish mavjud keskinlikni yanada chigallashtirgan
bo‘lar edi.
Binobarin, hayot GFRning tashqi siyosatida tub o‘zgarishlar qilishni
talab etmoqda edi. XDI—XSI rahbariyati esa bunday o‘zgarish bo‘lishini
XDI—XSIning
hokimiyatdan ketishi

205
aslo istamadi. Yuqorida qayd etilgan omillar XDI—XSIning hokimiyatdan
ketishiga olib keldi.
GSDP bilan EDP tuzgan hukumat «Kichik koali-
tsiya hukumati» deb nom oldi. Hukumat «yangi
sharqiy siyosat» ni amalga oshira boshladi. Unga
ko‘ra, GFR Sharqiy Yevropa davlatlarini tan oldi.
1970-yilda SSSR, Polsha, Chexoslovakiya va 1972-yil dekabrda GDR bilan
shartnomalar imzolandi. Ularda Ikkinchi jahon urushidan keyingi chegara
o‘zgarishlari tan olindi.
GDRning tan olinishi katta jasorat edi. V. Brandt Germaniyaning
qachonlardir birlashishiga ishonardi. Biroq bu birlashish tinch yo‘l bilan
amalga oshishi zarur edi. 70-yillarda buning iloji yo‘q edi. O‘sha davr uchun
birdan-bir to‘g‘ri yo‘l — davlatlarning tinch-totuv yashashi yo‘li edi.
V. Brandt shu yo‘lni tanladi.
GDRning tan olinishi har ikki nemis davlati uchun BMTga yo‘l ochdi.
Ular BMT a’zoligiga qabul qilindilar. «Kichik koalitsiya» GFR uchun ichki
iqtisodiy vaziyat noqulay sharoitda hokimiyatga kelgan edi. Dastlab iqtisodiy
beqarorlik kuchayib ketishining oldini olishga muvaffaq bo‘lindi.
Biroq 1974—1977-yillardagi xalqaro miqyosdagi iqtisodiy inqiroz GFR
ni chetlab o‘tmadi. Mahsulot ishlab chiqarish sur’ati yiliga 2 foizga kamaya
boshladi. Ishsizlar soni 3 mln ga yaqinlashdi. Aholi xarid quvvati pasaydi.
Shunday sharoitda GSDP iqtisodiy hayotga davlatning aralashuvi lozimligi
masalasini o‘rtaga qo‘ydi. V. Brandtning raqiblari uni iqtisodiy islohotlarni
amalga oshirmaslikda, harbiy xarajatlarni ko‘paytirishda, kommunistlar bi-
lan yaqinlashishda aybladi. Natijada 1974-yil mayida u iste’fo berdi.
Hokimiyatga GSDPning boshqa lideri G. Shmidt keldi va 1982-yil kuzigacha
kanslerlik lavozimida turdi. 1980—1982-yillarda yana iqtisodiy inqiroz ro‘y
berdi. Ayni paytda hukumat kuchli ijtimoiy himoya choralarini qo‘llashga
harakat qildi. Biroq GSDP ittifoqchisi EDP bunga qarshi chiqdi. Bu partiya
inflatsiyani kamaytirish maqsadida ijtimoiy xarajatlarni kamaytirish zarur
deb hisoblardi.
Ikki partiya o‘rtasidagi ixtilof ularni bo‘lib yubordi va 1982-yilda kichik
koalitsiya hukumati tarqalib ketdi. Natijada XDI—XSI va EDP ittifoqi tuzildi.
Bu ittifoq yangi hukumat tuzdi. Uni mashhur siyosatchi Gelmut Kol (1930-
yilda tug‘ilgan) boshqardi.
80-yillarga kelib GDRni chuqur ijtimoiy-iqtiso-
diy va siyosiy inqiroz chulg‘ab oldi.
Davlat budjeti taqchilligi yildan yilga o‘sdi.
Davlat qarzi 20 mlrd dollardan oshdi.
Jamiyatda totalitar tartib qaror topdi. GFR ga qochib o‘tuvchilar tobora
ko‘payib bordi. 1989-yil birinchi yarmining o‘zida 350 ming kishi GFRga
qochib o‘tdi. 7-oktabr — GDR tashkil topgan kun hukumatning rasmiy
tadbirlariga qarshi namoyish kuniga aylandi. Shu tariqa GDRda inqilob
Germaniyaning
birlashishi
Kichik koalitsiya
hukumatining ichki
va tashqi siyosati

206
boshlandi. 18-oktabr kuni davlat rahbari
E. Xonekker iste’fo berdi. 9-noyabr kuni
«Berlin devori» qulatildi.
1990-yilning 18-martida GDRda par-
lamentga o‘tkazilgan birinchi erkin saylovda
XDS partiyasi g‘alaba qozondi. 1990-yilning
1-iyulida GDR hududida GFR markasi amal
qila boshladi. 1990-yilning 3-oktabrida GDR
ning GFRga qo‘shilishi haqidagi shartnoma
kuchga kirdi. Shu tariqa, 41 yildan so‘ng
Germaniyaning birlashuvi tinch yo‘l bilan
amalga oshdi. Bunda SSSR rahbariyati
nemislarning yagona Germaniyaga birlashishga
bo‘lgan intilishiga qarshilik ko‘rsatib bo‘lmaydi,
deb hisoblashi ham katta rol o‘ynadi.
Germaniyaning birlashuvi xalqaro ahamiyatga
molik voqea edi. Bu birlashuv XDI—XSI va
EDP partiyalarining hamda kansler G. Kolning
obro‘sini yanada oshirib yubordi.
G. Kol «birlashuv jarayonining otasi» degan nom oldi. G. Kol 18 yil