Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Quyidagi tayanch so„zlarga ta‟rif bering 
Bank yangi mahsulotlari 
Plastik kartochkalar 
«Bank mijoz» dasturi 
«Home banking» tizimi 
Bank innovatsiyalari 
Elektron bank 
Identifikatsiya kartochkasi 
Internet 
 
O„z bilimini tekshirish bo„yicha savollar 
- Banklarning mijozlar uylarida va ish joylarida xizmat 
ko‗rsatishning qanday turlarini balasiz? 
- «Bank mijoz» tizimining mohiyati nimadan iborat? 
- «Bank mijoz» tizimining ishlash tartibi qanday?. 
- Plastik kartochkalardan foydalanish tartibini tushuntiring. 
- Elektron hamyon nima? 
- Identifikatsiya kartochka nima uchun zarur? 
- Internet orqali bank xizmatlarini bajarish mumkinmi? 
- Bank innovatsiyalarining mohiyati va turlari to‗g‗risida gapirib 
bering. 
- Bank innovatsiyalarining hayotiylik tsiklini tushuntiring. 
- Bank innovatsiyalarini qanday qilib ijobiy boshqarish mumkin? 
- Banklarning aholi pul jamg‗armalarini saqlash bo‗yicha qanday 
mahsulotlarni bilasiz? 

---

540
Internet-banking RS-bankingdan bir qancha afzalliklari bilan ajralib 
turadi. Bundan tashqari mijoz Internet tarmog‗i orqali o‗z hisobvaraqlari 
bilan ishlayotganda unga maxsus dasturiy ta‘minot talab etilmaydi, bu 
esa mijozga osonlik yaratadi. Mijoz o‗z to‗lovlarini yoki operatsiyalarni 
amalga oshirish uchun brouzer orqali standart web-formalarni to‗ldirish 
bilan kifoyalanadi. 
Hozirgi kunda Internet-banking tushunchasi butun dasturiy 
mahsulotlarni o‗z ichiga qamrab olgan. Ularni shartli ravishda 
quyidagilarga bo‗lish mumkin: 
- mijozlar hisob varaqlarini boshqarish tizimi; 
- to‗lovlar va hisob-kitoblar tizimi; 
- kartochkali protsessing tizimi; 
- qimmatli qog‗ozlar savdosi onlayn tizimi; 
O‗zbekistonda bugungi kunda bank, soliq va bojxona va boshqa 
qator tarmoqlarda elektron to‗lov va murojaat tizimidan keng 
foydalanilmoqda.
34-rasm. Internet – banklar faoliyati turlari 
 
Internet – 
banklar faoliyati 
Virtual hisob 
varag‗idagi pulni 
hisob-kitob 
varag‗iga o‗tkazish
Bankdagi mijoz 
hisob-kitob 
varag‗iga pul 
berish 
Hisob-kitob 
varag‗idan pul berish
Pulni virtual hisob 
varag‗iga 
o‗tkazish 
Tovarni xarid qilish 
yoki sotish virtual 
hisob varag‗idan 
boshqa virtual 
hisobvaraqqa pul 
o‗tkazish 
533
chegarasi miqdori operatsiyalarni bajarishi mumkin, ya‘ni tovar va 
xizmatlarni sotib olish yoki naqd pul mablag‗larini olish operatsiyalarini 
bajarishi mumkin. 
Banklar yuridik shaxslarga hisob-kitob va korporativ kredit 
kartochkalari berishi mumkin. 
Bank kartochkasi schyotida vujudga keluvchi overdraft uning katta 
ki chikligi hamda kartochka turi qarab ruxsatli ruxsatsiz overdraft 
nazorat etilmaydigan debet kartochkalari bo‗yicha yuzaga keladigan 
hamda yuqoridan ruxsat etilgan hajmda kredit kartochkalarida yuzaga 
keladi. Mijoz schyotidagi vositalar ro‗yxati to‗g‗risidagi to‗lov 
hujjatlarni olish kunida bajarilsa, ruxsatsiz overdraftni paydo bo‗lishiga 
olib keluvchi ruxsatsiz overdraft summasi uzaytirilgan qarzlarning 
qarashiga asoslanadi. 
Shuningdek, keng tarqatilgan maosh plastik kartochkalari mavjud. 
Bunday kartochkalar faqat so‗mda ochiladi, qoldig‗iga foizlar qo‗shib 
boriladi. Maoshlik kartochkalar ish faoliyatini olib borayotgan fuqarolar 
uchun qonunga muvofiq markazlashgan va bank korxonalari ishtirokisiz 
amalga oshiriladi. Korporativ mijozlar bunda kassani muhim jihozlar 
bilan jihozlash xarajatidan ozod etiladi, yirik korxonalarda naqd pul 
bilan bo‗ladigan ishlarga va maoshlarni odatiy tarqatishdagi xarajatlar 
kamayadi. Bunda banklar mijozlar bazasini kengaytirish, qo‗shimcha 
resurslarni jalb etish, mijozlarning xizmat ko‗rsatish tezligini oshirish 
imkoniyatlariga ega bo‗ladi: