Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 
 
XI BOB. TIJORAT BANKLARINING KREDIT PORTFELI VA 
UNING SIFAT TAHLILI 
 
1-
§. Tijorat banklarining kredit portfeli va uning iqtisodiy mohiyati 
 
Tijorat banklari faoliyatining barqarorligi va raqobatbardoshligi 
ularning resurslarini t
o‗g‗ri tashkil qilish va ulardan oqilona 
foydalanishga bo
g‗liq. Shuni ta‘kidlash lozimki, tijorat banklarining 
depozit va kredit portfelini tashkil qilish, boshqarish, uni diversifikatsiya 
qilish bank faoliyatining samaradorligini 
ta‘minlashning muhim 
y
o‗nalishlaridan hisoblanadi. Ma‘lumki, bozor iqtisodiyoti keng 
rivojlangan mamlakatlarda tijorat banklarining kredit siyosatiga, 
ularning kredit portfeli va uning sifatiga, undan foydalanish darajasiga 
katta 
e‘tibor beriladi, chunki banklar kredit portfelining to‗g‗ri tashkil 
qilinishi ularning samarali faoliyat k
o‗rsatayotganidan dalolat beradi. 
Banklar faoliyatida kredit operatsiyalari asosiy 
o‗rinni egallagani uchun 
ularning kredit portfelini t
o‗g‗ri tashkil qilish, banklarning samarali va 
barqaror faoliyat k
o‗rsatishi uchun imkoniyat yaratib beruvchi asosiy 
omillardan biri hisoblanadi. Kredit operatsiyalarini olib borishda y
o‗l 
q
o‗yilgan kamchiliklar banklar daromadining kamayishiga, ba‘zi 
hollarda ularning sinib ketishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli 
banklarning kredit portfeli va uning sifatini nazorat qilib borish tijorat 
banklarining samarali faoliyatining garovidir. Aynan kredit portfelini 
oqilona boshqarish kredit risklarini kamaytirishning omili hisoblanadi. 
Banklarning kredit portfeli, uning holati t
o‗g‗risida biron fikr 
bildirishdan oldin, dastlab kredit portfelining iqtisodiy mohiyatini 
tushunib olishimiz lozim. Berilgan kreditlarning 
o‗z vaqtida banklarga 
qaytarilishi kreditlash jarayonining qay darajada tashkil qilinishiga, 
kredit berish va qaytarilishining muddatlariga rioya qilinishiga, ssudalar, 
ayniqsa, muddati 
o‗tgan yoki uzaytirilgan kreditlar bo‗yicha hisob-kitob 
operatsiyalarining t
o‗g‗ri olib borilishiga, ssudalar bo‗yicha zararlarni 
qoplash rezervi miqdoriga, banklararo kredit va markazlashtirilgan 
kreditlar b
o‗yicha operatsiyalarning qonuniyligiga va kreditlarni to‗g‗ri 
turkumlash b
o‗yicha banklarda o‗tkaziladigan analitik operatsiyalarning 
sifatliligi va boshqa omillarga bo
g‗liq bo‗ladi.
Banklar tomonidan bajariladigan barcha kredit operatsiyalari 
ularning kredit portfelida 
o‗z ifodasini topishi, har bir bank kredit 
395
portfeli va boshqa aktivlaridagi risklarni aniqlash va baholashda 
q
o‗llaniladi. 
O‗z muddatida to‗lanishiga shubha tug‗dirmaydigan kreditlar sifati 
«standart» deb tasniflanadi. Bunda qarz oluvchi moliyaviy holati 
barqaror hisoblanadi, u yetarli miqdorda kapitalga, yuqori daromadga 
ega, barcha mavjud majburiyatlarini, jumladan, olgan kreditini qoplash 
uchun yetarli pul mabla
g‗lari oqimiga, shuningdek, amalga oshirilishi 
mumkin b
o‗lgan strategik rejaga, bozorda raqobatdoshlik qobiliyatiga, 
yaxshi mahsulotni ishlab chiqarishga va 
o‗z mahsulotini sotish bo‗yicha 
marketing rejasiga ega b
o‗ladi. Ta‘minoti bo‗yicha kredit «yaxshi 
ta‘minlangan»ga mos keladi. Ta‘minot turlari qonuniy jihatdan to‗g‗ri 
va tasdiqlangan. Risk paydo b
o‗lganda, bank cheklovlarsiz ta‘minot 
hisobidan kreditni undirib olish imkoniyatiga ega. 
Sifati 
«standart» bo‗lgan kreditlarda kreditning asosiy summasi va 
ular b
o‗yicha foizlarni muddati o‗tmagan, ularning shartlari qayta ko‗rib 
chiqilmagan b
o‗lishi, bunday kreditlarni to‗lashda muammolar yuzaga 
kelmasligi shart. Tijorat bankining kredit portfelida mavjud b
o‗lgan