Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 
6-
§. Valyuta operatsiyalari va ularning turlari 
 
Xalqaro iqtisodiy, shuningdek, valyuta-kredit va moliya 
munosabatlari qatnashchilari risk ostida faoliyat k
o‗rsatadilar. Bu tijorat 
risklariga quyidagilarni ki ritish mumkin: 
1) shartnoma tuzilgandan s
o‗ng narxning o‗zgarishi; 
2) import qiluvchining tovar qabul qilishdan bosh tortishi, ayniqsa, 
hisob-kitoblar inkasso shaklida b
o‗lganda; 
3) hujjatlardagi yoki tovar uchun t
o‗lovlardagi xatolar; 
4) valyuta mabla
g‗larini suiiste‘mol qilish yoki o‗g‗irlash, ularni 
qalbakilashtirish; 
5) haridor yoki qarzdorning t
o‗lovga noqobilligi; 
6) valyuta kurslarining nobarqarorligi; 
7) inflyatsiya; 
8) foiz stavkalarining 
o‗zgaruvchanligi v.b.; 
177
kelib tushgan chet el valyutasini milliy valyutaga almashtiradi. Chunki 
boshqa mamlakatlarning valyutalari mazkur davlat hududida qonuniy 
xarid qilish va t
o‗lov vositasi sifatida muomalada aylana olmaydi. 
Importyor chet eldan sotib olgan tovarlarini t
o‗lash uchun milliy 
valyutani chet el valyutasiga almashtiradi. Qarzdor esa tashqi qarz va u 
b
o‗yicha foizlarni to‗lash uchun chet el valyutasini sotib oladi; 
– jahon va milliy bozor baholarini taqqoslash, shuningdek, milliy va 
chet el valyutalarida ifodalangan turli mamlakatlarning baho 
k
o‗rsatkichlarini taqqoslash uchun; 
– firma va banklarning chet el valyutasidagi hisob varaqlarini vaqti-
vaqti bilan qayta baholash uchun valyuta kursi zarur. 
Valyuta kursi
– bu bir mamlakat pul birligining boshqa 
mamlakatlar pul birligida yoki xalqaro valyuta birliklarda ifodalangan 
bahosidir. Tashqi valyuta kursi almashuv qatnashchilari uchun valyuta 
bozoridagi talab va taklif nisbati orqali aniqlanadigan bir valyutani 
boshqasiga qayta hisoblash koeffitsiyentidir. Valyuta kursining qiymat 
asosi b
o‗lib valyutaning xarid qobiliyati hisoblanadi. Valyutaning xarid 
qobiliyati investitsiya, tovar va xizmatlarning 
o‗rtacha milliy narxlari 
darajasini ifodalaydi. Bu iqtisodiy (qiymat) kategoriya tovar ishlab 
chiqarishga tegishli b
o‗lib, u tovar ishlab chiqaruvchilar va jahon bozori 
o‗rtasidagi ishlab chiqarish munosabatlarini ifodalaydi. Qiymat tovar 
ishlab chiqarish iqtisodiy shartlarining keng k
o‗lamli ifodasi bo‗lgani 
uchun, turli mamlakatlarning milliy pul birliklarining taqqoslanishi 
qiymat munosabatiga asoslanadi va u ishlab chiqarish va almashuv 
jarayonlarida yuzaga keladi. Tovar va xizmatlarni ishlab chiqaruvchilar 
hamda sotib oluvchilar valyuta kursi yordamida milliy narxlarni boshqa 
mamlakat narxlari bilan solishtiradilar. Valyuta kursi valyutaning real 
kurs nisbatlari k
o‗rinadigan milliy va jahon iqtisodiyotlarining o‗zaro 
aloqasini ifodalaydi. 
Tovarlar jahon bozorida sotilayotganida milliy mahsulot qiymatini 
internatsional 
o‗lchovlari asosida jahon bozori talablariga moslashishi 
zarur b
o‗ladi. Shuningdek, ushbu tovarlarning jahon xo‗jaligi doirasida 
almashinishida valyuta kursi vositachi b
o‗ladi. 
Valyuta kursining qiymat asosi shu bilan shartlanadiki, jahon 
narxlariga asoslangan ishlab chiqarishning internatsional bahosi jahon 
bozoriga tovar yetkazib beruvchi mamlakat ishlab chiqarishning milliy 
baholariga tayanadi. 

---

178
Turli mamlakatlarning valyutalari va xalqaro pul birliklari asosida 
tuzilgan xalqaro bitimlarda xizmat k
o‗rsatish jarayonida valyuta kursi 
aniqlanishi mumkin.
Xalqaro kapital harakatining tez 
o‗sishi bilan bog‗liq ravishda 
valyuta kursini 
o‗zgarishiga valyutaning tovarlarni xarid qilish qobiliyati 
bilan birga moliyaviy aktivlarni xarid qilish qobiliyati ham 
ta‘sir 
k
o‗rsatadi. 
Qonuniy normalarga asosan va amaliyot jarayonlarida birjada chet 
el valyutasining kursini, qimmatli qo
g‗ozlar kursini, yoxud tovarlar 
bahosini 
o‗rnatilishi yoki qisqacha qilib aytganda valyuta kursini 
o‗rnatish kotirovkalash deb ataladi. Jahon amaliyotida kotirov-
kalashning 2 xil usuli mavjud: 
1) t
o‗g‗ri kotirovkalash. Agar xorijiy valyuta birligining bahosi 
milliy valyutada k
o‗rsatilsa, ya‘ni xorijiy valyutaning bir birligiga to‗g‗ri 
keladigan milliy valyuta miqdori k
o‗rsatilsa - bu to„g„ri kotirovkalash 
deb ataladi. Masalan, 2015-yilning 30-sentyabrida 1 AQSh dollariga 
nisbatan 
o‗zbek so‗mining kursi 2400,00 so‗mni, 1 Rossiya rubliga nis-
batan 50,00 s
o‗mni tashkil etdi. Bu to‗g‗ri kotirovka bo‗lib bunday koti-
rovkalash hozirgi vaqtda jahondagi k
o‗pchilik mamlakatlarda qo‗llanilib 
kelinmoqda. 
2) egri (teskari) kotirovkalash. Bunda bir birlik milliy valyuta-
ning xorijiy valyutalardagi miqdori 
o‗rnatiladi, ya‘ni bir birlik milliy 
valyutaning xorijiy valyutadagi bahosi k
o‗rsatiladi.
Agarda ikki valyuta 
o‗rtasidagi nisbat qandaydir uchinchi valyutaga 
nisbatan olingan kurslarida aniqlansa, bunday nisbatni