Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 
3-
§. Foiz stavkasi va uning turlari 
Foiz stavkasi kreditga berilgan mabla
g‗lardan ma‘lum bir miqdorda 
foydalanilganligi uchun t
o‗lanadigan foiz to‗lovlarining nisbiy 
k
o‗rsatkichidir.
Foizning bozorda yuzaga keladigan holat yoki
o‗zgarishlar 
banklarning foiz stavkalariga ham 
o‗z ta‘sirini ko‗rsatadi. Shundan kelib 
chiqib, foiz stavkasining 
o‗zgarmas va o‗zgaruvchan - suzib yuruvchi 
turlari mavjud. Pul, kredit resurslar bozoridagi 
o‗zgarishlarni inobatga 
olgan holda tijorat banklari tomonidan passiv yoki aktiv operatsiyalar 
b
o‗yicha qat‘iy va suzib yuruvchi foiz stavkalari o‗rnatiladi. 
Qat‘iy yoki o‗zgarmas foiz stavka – qarz mablag‗laridan 
foydalanish davrida qayta k
o‗rib chiqish huquqisiz o‗rnatiladigan, 
o‗zgarmaydigan stavkadir.
Suzib yuruvchi foiz stavka 
– kredit berilgan muddat ichida vaqti-
vaqti bilan foiz stavkasi qayta k
o‗rib chiqiladigan o‗rta va uzoq muddatli 
kreditlarga q
o‗llanadigan stavkadir. Kredit bo‗yicha foiz stavkasining 
qaysi turi q
o‗llanilishi mijoz va bank o‗rtasida tuzilgan kredit 
shartnomasida aks ettirilishi lozim. 
Suzib yuruvchi foiz stavkasi aksariyat hollarda uzoq va 
o‗rta 
muddatli kreditlar berganda q
o‗llaniladi va u ikki qismdan iborat deb 
qarash mumkin. Birinchi qism pul-kredit bozori konyunkturasiga bo
g‗liq 
ravishda 
o‗zgaradigan harakatlanuvchi qismdir. Uning o‗rnida, odatda, 
kredit resurslarini taklif etishning banklararo stavkalari LIBOR, PIBOR, 
FIBOR va boshqalar qatnashadi. Ikkinchi qismi
qat‘iy o‗rnatilgan hajm 
qatnashadi. U tomonlar kelishuvining predmeti hisoblanib, u qoida 
b
o‗yicha kredit shartnomasining amal qilish muddatida o‗zgarmaydi. 
Qayd qilingan q
o‗shimchaning hajmi kelishuv shartlari va risk 
darajasiga bo
g‗liq. 

---

414
tomonidan mustaqil belgilanadi va u kredit shartnomasida aks ettiriladi. 
Kredit b
o‗yicha foizlar muddati kelganda, memorial order bilan 
rasmiylashtirilib, mijozning asosiy talab qilib olinguncha b
o‗lgan 
depozit vara
g‗idan grafik bo‗yicha undirib olinadi.
Foizlarni hisoblash quyidagi formula b
o‗yicha amalga oshirilishi 
mumkin: 
Foiz miqdori = summa * foiz stavka * amaldagi kunlar soni 
• 
360
Mikrokreditlar b
o‗yicha O‗zbekistonda foiz stavkalari Markaziy 
bankning qayta moliyalash stavkasidan yuqori b
o‗lmagan miqdorda, 
yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun qayta moliyalash stavkasining 50 % 
miqdorida imtiyozli foiz stavkasi 
o‗rnatilishi mumkin. 
Ta‘lim va iste‘mol kreditlari bo‗yicha foiz stavkalari tomonlar ke-
lishuviga asosan suzib yuruvchi foiz shaklida, lekin qayta moliyalash 
stavkasidan yuqori b
o‗lmagan summada belgilanadi. 
Kredit b
o‗yicha foizlar har kuni hisoblanishi mumkin va quyidagi 
buxgalteriya operatsiyasi b
o‗yicha aks ettiriladi: 
Dt 163XX - olish uchun hisoblangan foizlar. 
Kt 40201
–44900 – foiz daromadlari. 
Foizlarni undirish shartnomada belgilangan tartibda va muddatda 
amalga oshiriladi va u quyidagi buxgalteriya 
o‗tkazmasida ifodalanadi.
Dt 
– kassa, bankning vakillik hisob raqami yoki mijozning talab 
qilib olinguncha depozit hisob raqami. 
Kt 
– 163XX - olinish uchun hisoblangan foizlar. 
Depozit hisob varaqlari kredit qoldi
g‗i bo‗yicha to‗lanadigan foiz-
larni hisoblash bankning moliyaviy holatidan 
qat‘i nazar har kuni 
amalga oshirilish mumkin va uni quyidagi buxgalteriya 
o‗tkazmasida 
ifodalash mumkin: 
Dt 
– 50101-54900 – foiz xarajatlari. 
Kt 
– 224XX - to‗lash uchun hisoblangan foizlar. 
Hisoblangan foizlarning t
o‗lashini kredit shartnomada ko‗rsatilgan 
muddat va summada - quyidagi tartibda amalga oshiriladi: 
Dt 224XX - t
o‗lash uchun hisoblangan foizlar. 
Kt - bank vakillik hisob vara
g‗i yoki mijozning talab qilib olin-
guncha depozit hisobvara
g‗i. 
Foiz stavkasi quyidagilarga bog
‘liq holda o‗zgarib turadi: 
1. Pul bozoridagi talab va taklifning nisbati, 
ya‘ni bozorda qanday 
miqdorda qarz puliga talab bor va unga nisbatan qanday miqdorda qarz 
beriladigan pul chiqarilgan. 
403