Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

ta‟minotning likvidlilik darajasiga 
qarab 2 guruhga b
o„linadi. Bular: 
- yuqori likvidli 
ta‘minotiga ega bo‗lgan aktivlar; 
- yuqori likvidli b
o‗lmagan ta‘minotli aktivlar. 
Aktivlarning yuqori likvidli 
ta‟minotiga: 

---

152
O‗zbekiston Respublikasi hukumatining kafolati: 
- tijorat banklarida ochilgan hisob varaqlardagi milliy va xorijiy 
valyuta shaklidagi garov; 
- hukumatning qimmatli qo
g‗ozlari shaklidagi garov; 
- Markaziy bankning qimmatli qo
g‗ozlari shaklidagi garov; 
- qimmatbaho metallar shaklidagi oltin va kumush quymalari 
shaklidagi garov kiradi. 
Aktivlarning yuqori likvidli b
o„lmagan ta‟minotiga: 
- k
o‗chmas mulk, shu jumladan, yer uchastkasiga bo‗lgan huquq; 
- k
o‗char mol-mulk; 
- x
o‗jalik jamiyatidagi ulushga bo‗lgan huquq; 
ba‘zi bir qimmatli qog‗ozlar shaklidagi garov; 
yuridik va jismoniy shaxslarning kafolat va kafilliklari kiradi. 
Ta‘minotni tahlil qilishda tijorat banklari tomonidan uning 
likvidliligi 
e‘tiborga olinishi lozim. Bunda tijorat banki ta‘minotni 
sotishdan asosiy qarz va foiz summalarining qaytarilishini baholashi 
shart. 
Bank doimiy tarzda 
o‗zining likvidliligini ma‘lum bir darajada 
saqlashi kerak, 
ya‘ni o‗zining to‗lovga qobilligini shubha ostida 
qoldirmasligi kerak. Bankning aktivlari qanchalik darajada likvid b
o‗lsa 
shunchalik, ular bilan bo
g‗liq risk kichik bo‗ladi, ammo shunga javoban 
ularga t
o‗lanadigan foiz ham shunchalik past bo‗ladi. 
Bank likvidlilikni ikki xil y
o‗l bilan ta‘minlash mumkin: 
- ortiqcha likvidli aktivlarni yig‗ish orqali; 
- jahon amaliyotida keng qo‗llanilayotgan usul – likvidlilikni kam 
daromad keltiruvchi va tez sotiluvchi qimmatli qo
g‗ozlarga 
investitsiyalash orqali 
ta‘minlash mumkin. 
Kassadagi pul mabla
g‗lari – bankning kassasidagi saqlanayotgan va 
bank kunlik hisob raqamlar b
o‗yicha naqd pul berishga, pulni maydalab 
berishga, naqd pul shaklida kreditlar berishga, bank xarajati uchun haq 
t
o‗lashga, xizmatchilarga ish haqi berishga va boshqa xarajatlarga 
ishlatish uchun zarur b
o‗lgan qog‗oz pullar va tangalar hisoblanadi. 
Shuning uchun ham bank mijozning talabini qondirishda beriladigan 
qo
g‗oz pullarga va tangalarga ega bo‗lishi kerak. Ushbu kassadagi naqd 
pullarning qoldi
g‗iga bir nechta omillar ta‘sir qiladi, jumladan: 
mavsumiylik, bankning hududiy joylashishi v.b. Odatda, jahon 
amaliyotida bank aktivlarning naqd pul b
o‗limiga, kassadagi naqd 
pullar, majburiy zaxiralar fondiga ajratmalar, vakillik banklarga 
joylashtirilgan depozitlar hamda inkassatsiya qilinayotgan naqd pullar 
153
q
o‗shiladi, chunki bu mablag‗lar birinchi talab qilinganda naqd pulga 
aylanadi. Shuning uchun ham bu mabla
g‗larni bankda ―birinchi mudofaa 
chizi
g‗i‖ deb atashadi, chunki mijoz tasodifan o‗z depozitini yoki kredit 
s
o‗rab kelganda aynan shu mablag‗lardan foydalaniladi.