James d. Gwartney

3-Bob. Yakuniy xulosalar
Yuqorida bayon qilingan qoidalar xususiy mulk huquqini himoya qilishni kuchaytiradi,
raqobatni rivojlantiradi, federalizmni mustahkamlaydi hamda davlat xarajatlari va qarzini
nazorat qilishga yordam beradi, shu bilan birga siyosatchilarning maxsus manfaatdor guruhlar
foydasiga xizmat qilish imkoniyatini kamaytiradi. Bu talon-tarojga emas, balki o'zaro
kelishuvga asoslangan davlat hokimiyatini shakllantirish tomon qadam bo'ladi. Ammo yana bir
muhim masalani unutmaslik kerak. Yuqorida keltirilgan tavsiyalar fuqarolar qonun harfiga
emas, balki qonun ruhiga rioya qilinishini talab qilgan taqdirdagina ishlaydi.
Bunday muvaffaqiyatsiz urinishga misol qilib Gvatemalada sud tizimida korruptsiyani
kamaytirish hamda siyosatchilar va maxsus manfaatdor guruhlarning sudyalarga ta'sirini
susaytirishga qaratilgan Konstitutsiyani keltirish mumkin. Sudyalarni tanlashda muhim rol
huquqshunoslik fakultetlari dekanlariga berildi. Kutilganidek, ushbu «islohot» dekanlarni
tanlashda korruptsiyaga olib keldi. Sud hokimiyatiga ta'sir o'tkazishni istagan guruhlar
dekanlikka nomzod professorlarning saylov kampaniyalarini ularga ovoz beruvchi talabalarga
hashamatli bazmlar tashkil etish orqali moliyalashtirdilar. Bundan tashqari, huquqshunoslik
fakultetlari soni juda tez o'sib, ularning aksariyati faqat nomigagina mavjud edi
(89)
.
Ushbu bobni ko'plab mualliflarga tegishli ibora bilan yakunlaymiz. Buni 1956-yilda
Oldus Xaksli o'zining «Jasur yangi dunyo» asarining radio versiyasini taqdim etganda chiroyli
ifodalagan:
«Erkinlik va hatto oddiy insonparvarlikning bahosi bu abadiy hushyorlikdir».
2 va 3-boblar mamlakat farovonligiga qaratilgan. Kitobning yakuniy qismi shaxsiy
farovonlikka bag'ishlangan bo'lib, unda yanada farovon hayotga erishishga yordam beradigan
ba'zi amaliy tavsiyalar ko'rib chiqilgan.

---

225