James d. Gwartney

Video:
Talab va taklifning qisqacha ta'rifi
eBay auktsion tizimi ko'pchilikka tanish muhit sharoitlarida talab va taklif qanday
ishlashini tasvirlaydi. eBayda sotuvchilar o'zlarining rezerv narxlarini, y'ani ular tovarning
sotishga rozi bo'lgan minimal narxini kiritadilar; xaridorlar esa ular to'lashga rozi maksimal
taklif narxini kiritadilar. Auktsion boshqaruv tizimi xaridorlar nomidan taklif miqdorini
oldindan belgilangan shkala bo'yicha oshirib boradi. Kim oshdi savdosi to savdo muddati
tugaguncha yoki xaridorlardan biri «Hozir sotib olish uchun» deb ko'rsatilgan narxni to'lashga
rozi bo'lganga qadar davom etadi. Xaridorning taklif qilgan narxi sotuvchi so'ragan minimal
narxdan oshsagina, ayirboshlash amalga oshadi. Agar ushbu ayirboshlash amalga oshsa,
bundan xaridor ham, sotuvchi ham manfaat ko'radi.

---

35
Talab va taklif kuchlari boshqa bozorlarda
(?)
ham, garchi eBay elektron bozori kabi
ochiq-oydin bo'lmasada, unga o'xshash ko'rinishda ishlaydi. Talab egri chizig'ining balandligi
iste'molchi tovarning keyingi birligi uchun to'lashga tayyor maksimal narxni ko'rsatadi, taklif
egri chizig'ining balandligi esa ishlab chiqaruvchi keyingi birlikni sotish uchun so'ragan
minimal narxni ko'rsatadi. Agar narx iste'molchi to'lashga tayyor maksimal narx bilan sotuvchi
taklif qilgan minimal narx oralig'ida bo'lsa, savdodan ikkalasi ham manfaatdor bo'ladi. Bundan
tashqari, agar narx muvozanati vujudga kelsa, savdoning barcha potensial manfaatlari to'liq
oz'lashtiriladi.
Demak, iste'molchilar ular uchun qiymati amaldagi narxdan yuqori bo'lgan mahsulot
birliklarinigina xarid qiladilar. Xuddi shunday, ishlab chiqaruvchilar mahsulot narxi ishlab
chiqarish xarajatidan yuqori bo'lgan mahsulot birliklarinigina yetkazib beradilar. Muvozanat
narx vujudga kelganda tovarning iste'molchilar uchun qiymati uni ishlab chiqarish uchun zarur
resurslar xarajatidan katta bo'lsa, tovarni ishlab chiqarish va xarid qilish jarayoni davom etadi.
Xulosa: bozor narxlari nafaqat talab va taklif miqdorlarini muvozanatga olib keladi, balki
ishlab chiqaruvchilarni iste'molchilar uchun qiymati ishlab chiqarish xarajatidan katta bo'lgan
tovarlarni yetkazib berishga yo'llaydi. Bu haqiqat barcha bozorlarga tegishli.
Albatta, biz o'zgaruvchan dunyoda yashaymiz. Vaqt o'tishi bilan tovar va xizmatlarga
bo'lgan talab va taklifga ta'sir etuvchi o'zgarishlar yuz beradi. Iste'molchi daromadi, aloqador
tovarlar narxlari, kelajakda narx o'sishi bo'yicha taxminlar, bozordagi iste'molchilar soni kabi
omillar tovarga bo'lgan bozor talabiga ta'sir ko'rsatadi. Ushbu omillardan birining o'zgarishi
xaridorlar turli narxlarda sotib olishni istagan tovar miqdorini o'zgartiradi. Boshqacha qilib
aytganda, ushbu omillardagi o'zgarishlar talabni o'zgartiradi va talab egri chizig'ini ko'chiradi.
Talabning o'zgarishi bilan talab miqdorining o'zgarishi tushunchalari o'rtasidagi farqni ajratib
olish muhimdir. Talabning o'zgarishi butun talab egri chizig'ining (tepaga yoki pastga)
siljishini anglatadi, talab miqdorining o'zgarishi esa narx o'zgarishi bilan talab egri chizig'i
bo'ylab harakatni bildiradi. (Talabalar uchun muhim eslatma: talabning o'zgarishi va talab
miqdorining o'zgarishi o'rtasidagi farqni ajrata olmaslik iqtisodiyotda eng ko'p kuzatiladigan
xatolardan biridir. Bundan tashqari, bu mavzudagi savollar ko'p iqtisodiyot bo'yicha
o'qituvchilarning sevimli mashg'ulotlaridandir. Dono talabalar buni e'tibordan chetda
qoldirmaydilar).

---

36