James d. Gwartney

ELEMENT 1.5
Tranzaksion xarajatlar savdoga to'siqdir.

---

30
xizmatlarning narxini oshirishdan iborat bo'lib, ularning faoliyati hech qanday foyda olib
kelmaydi deb hisoblaydi. Agar bu rost bo'lganda edi, odamlar ularning xizmatidan
foydalanmagan bo'lar edi. Tranzaksion xarajatlar savdoga to'sqinlik qiladi, vositachilar esa
ushbu xarajatlarni kamaytirishga xizmat qiladi. Shuning uchun ham aholi ularning xizmatidan
foydalanadi.
Video:
Shoushenkdan qochish iqtisodiyoti
Masalan, oziq-ovqat do'koni egasi vositachi hisoblanadi. (Albatta, zamonaviy ulkan
supermarketlar ko'plab ishtirokchilarning faoliyatlari natijasidir, lekin ularning faoliyati birga
olib qaralsa, u ham vositachilik xizmatiga kiradi). Agar xaridor sabzavotni dehqondan, mevani
bog'bondan, sut yoki pishloqni sut mahsulotlari ishlab chiqaruvchidan, go'sht yoki baliqni
chorvador yoki baliqchidan bevosita sotib olishiga to'g'ri kelsa, unda bitta taomni tayyorlash
uchun zarur vaqt va hatti-harakatlar to'g'risida bir o'ylab ko'ring-a. Ishlab chiqaruvchilar bilan
ushbu aloqalarni iste'molchilar o'rniga oziq-ovqat do'koni egalari o'rnatib, ular mahsulotlarni
xaridorlarga qulay joylarda sotadilar va zaxiralarning yetarliligini ta'minlaydilar. Samarali amal
qilayotgan bozor sharoitida oziq-ovqat do'konlari va boshqa vositachilar ko'rsatgan xizmatlar
tranzaksion xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirib, potensial xaridorlar va sotuvchilarga
savdo manfaatlarini o'zlashtirishlarini yengillashtiradi. Bunday xizmatlar savdo hajmini
oshiradi va iqtisodiy taraqqiyotga hissa qo'shadi.
Keyinchalik biz davlat yoki texnologiya ma'lum shaxs yoki korxonaga monopoliya
imtiyozini berishi natijasida vujudga keladigan nomukammal bozorlarni ko'rib chiqamiz.
Yagona, yoki monopoliyaga
(?)
ega ta'minotchining xavfliligi bir mamlakat boshqa
mamlakatning tabiiy gaz yoki neft kabi hayotiy muhim tabiiy resurslarning yagona manbayi
bo'lgan misolda yaqqol namoyon bo'ladi.
Oxirgi yillarda texnologiya taraqqiyoti ko'plab savdo ayirboshlashuvi bilan bog'liq
tranzaksion xarajatlarning kamayishiga olib keldi. Deyarli barcha mahsulotlarning potensial
sotuvchilari to'g'risida ma'lumot olish uchun iste'molchilar barmoqlarini sensorli ekranda bir

---

31
necha bor yurg'izishlarining o'zi kifoya. Kompyuter ilovalari yordamida film, kiym-kechak va
uy xo'jaligi mollari xarid qilish, mehmonxona qidirish, katta kontsert yoki muhim futbol
o'yiniga chipta sotib olish, hattoki taksi chaqirish oddiy holga aylangan. Tranzaksion
xarajatlarning shu tariqa qisqarishi bilan savdo hajmi ko'paydi va turmush standartlari
ko'tarildi.