James d. Gwartney

O'qish uchun:
Frederik Bastia. «Yaqqol va yashirin natijalar»

---

66
Iqtisodiy taraqqiyotning yetti asosiy
manbalari
Elementlar:
1. Huquq tizimi: huquq tizimi iqtisodiy taraqqiyotning poydevori bo'lib, u xususiy mulkni
himoya qiladi va shartnomalarning xolis ijrosini ta'minlaydi.
2. Raqobatdosh bozorlar: Raqobat resurslardan oqilona foydalanishni va foydali
yangiliklar kiritishni rag'batlantiradi.
3. Oqilona va cheklangan davlat boshqaruvi: ayirboshlashni qisqartirishga va raqobatni
cheklashga yo'naltirilgan tartibga soluvchi siyosatlar iqtisodiy taraqqiyotga to'sqinlik
qiladi.
4. Samarali kapital bozorlari: o'z salohiyatiga erishish uchun davlat kapitalni farovonlikni
oshiruvchi loyihalarga yo'naltiruvchi mexanizmga ega bo'lishi lozim.
5. Monetar barqarorlik: Barqaror monetar siyosati inflyatsiyani nazorat qilish,
2-BOB

---

67
investitsiyani samarali taqsimlash va iqtisodiy barqarorlikka erishish uchun juda
muhim.
6. Oqilona fiskal siyosat: daromadning kattaroq qismi o'zlarida qolsa, odamlar ko'proq
ishlab chiqaradi. Davlat xarajatlari va defitsitlari (fiskal siyosat) nazorati iqtisodiy
barqarorlik va taraqqiyot uchun juda muhimdir.
7. Erkin savdo: boshqa davlatlar bilan bo'ladigan erkin savdo aholi daromadlarini
oshiradi.
Kirish
Video:
200 mamlakat, 200 yil 
(15)
Iqtisodiyot bo'yicha 1995-yil Nobel mukofoti laureati Robert Lukas: «Iqtisodiy o'sish
to'g'risida o'ylashni boshlashingiz zahoti, boshqa narsalar to'g'risida o'ylash mushkul bo'ladi», –
deb ta'kidlagan edi
(16)
. Nima uchun Lukas va boshqa ko'plab iqtisodchilar iqtisodiy o'sishga
bunchalik katta urg'u berishadi? Real daromadning o'shishi uchun real mahsulot ishlab
chiqarish hajmining o'sishi zarur. O'sishsiz yuqori daromad darajasi va yashash standartlariga
erishib bo'lmaydi.
Oxirgi ikki yuz yil davomida iqtisodiy o'sish, ayniqsa g'arb mamlakatlarida, turmush
standartlarini ko'tardi hamda umr davomiyligi va turmush sifatini yaxshiladi. Biroq bu davr
istisno davrdir. Inson tarixining asosiy qismi davomida iqtisodiy o'sish nihoyatda kam
ko'zatilgan. 1800-yilgacha dunyo aholisning asosiy qismi yetarli oziq-ovqat va boshpana
uchun haftasiga ellik, oltmish yoki yetmish soatlab qattiq ishlagan. Bu yashash uchun
muntazam kurash edi va ko'p odamlar mag'lub bo'lgan. 1800-yilda turmush standartlari undan
ming yil, hatto ikki ming yil avvalgi, ya'ni qadimgi Rim davridagi turmush standartlaridan
uncha katta farq qilmagan.
Insoniyatning qayg'uli iqtisodiy tarixi qariyb ikki yuz yillar avval o'zgara boshladi.
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti iqtisodchisi marhum Angus Meddison daromadlar

---

68
va aholi umr davomiyligining tarixiy ma'lumotlari bo'yicha yetakchi mutaxassis deb keng tan
olingan. 5-chizmada uning oxirgi ming yil davomida jon boshiga yillik daromadlar miqdori
bo'yicha taxminlari ko'rsatilgan. Dunyo aholisi jon boshiga yalpi ichki mahsulot (YIM)
(?)
miqdori 1820-yilda 1990-yil narxlarida 667 dollarni tashkil qilgan bo'lsa, 1000-yilda 450
dollarni tashkil qilgan
(17)
. Demak, 800 yil davomida aholi jon boshiga daromad darajasi atigi
50 foizga ko'paygan. G'arbiy Yevropa va odatda G'arb davlatlari deb ataladigan uning nihollari
— Qo'shma Shtatlari, Kanada, Avstraliya va Yangi Zelandiya — yaxshiroq natijalarga
erishgan. 1000-yildan 1820-yilgacha bu mamlakatlardagi o'rtacha daromad deyarli uch
baravar, yani 426 dollardan 1 202 dollargacha oshdi. Hatto G'arb mamlakatlarida ham
daromadlar ikki baravar oshishi uchun deyarli 500 yil kerak bo'ldi.