Жаћон иќтисодиёти ва дипломатия университети
Hozirgi zamon bozor iqtisodida inson omilining roli
Download 0.85 Mb. Pdf ko'rish
|
portal.guldu.uz-JAHON IQTISODIYOTI
- Bu sahifa navigatsiya:
- Rag‘bat (bois).
Hozirgi zamon bozor iqtisodida inson omilining roli.
Ishlab chiqarishda inson omili rolining ortib borishi birinchi galda ishlab chiqarish vositalari va texnologiyaning yangi avlodi bilan bog‘liqdir. Buning natijasida yollanma xodimning ishlab chiqarish jarayonidagi roli butunlay o‘zgardi. U oddiy ijrochilikdan faol ijodiy mehnatga o‘tdi. Fundamental ilm bazasi asosida ishlab chiqilgan, qayta sozlashga, o‘zgartirishga moslashuvchan mehnat vositalari va texnologiya xodimdan keng qamrovli malakani, ilmni, intellektual salohiyatni talab qiladi. O‘z navbatida mana shu xususiyatlarga ega bo‘lgan ishchi kuchining mavjudligi yangi avlod ishlab chiqarish vositalarini o‘zlashtirishga imkon beradi. Shunday qilib, yangi tipdagi xodimsiz texnik omil imkoniyatlaridan to‘la foydalanib bo‘lmaydi. Rag‘bat (bois). Xodimning ishlab chiqarishdagi mavqeining o‘zgarishi uning mehnatini rag‘batlantiruvchi omillarning o‘zgarishiga olib keldi. Agar ilgari mehnatni rag‘batlantirish asosan moddiy vositalar (ish haqi, mukofot va h.k.) bilan cheklangan bo‘lsa, hozirgi sharoitda vaziyat butunlay o‘zgardi. Bugungi kunda mehnatni rag‘batlantirish xodimning faqat o‘z mehnati natijalaridan emas, balki o‘zi ishlayotgan jamoa mehnati natijalaridan manfaatdor bo‘lishini ham talab etadi, chunki ishlab chiqarish turli bo‘g‘inlarining o‘zaro bir-biriga bog‘liqligi nihoyatda ortdi. Rag‘bat uchun yangi omillar: xodimning jamoaga tegishli qaror qabul qilishga taalluqliligi, boshqarishga ham o‘z korxonasi, ham butun mamlakat mulkiga daxldorliligini anglatuvchi omillar yaratildi. Yuqorida xodimlarning mulkka munosabati sharti xususida gapirib o‘tdik. bu munosabatlar hozirgi sharoitda tubdan, uning aksiyadorlik shaklining rivojlanishi orqali o‘zgaradi. Lekin tajriba shuni ko‘rsatdiki, ishchi-xizmatchilar mulkining o‘zi alohida olganda yomon firmani yaxshi qila olmaydi, o‘sha kompaniyalarning aksiyalariga ega bo‘lgan ishchilar mehnatidan foydalangan AQSH kompaniyalari faoliyatini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, mehnatkashlarning "firmaga egaligi" ularni ishlab chiqarishni boshqarishda ishtirok etishi bilan qo‘shib olib borilmaguncha, ularni yana ham "ko‘proq" g‘ayrat-shijoat ko‘rsatib ishlashga majbur qilib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham bu yerda ishchilarni ishlab chiqarishni boshqarishga jalb qilish konsepsiyasi keng rivojlandi, zero, bu korxona ma’muriyati uchun mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot sifatini yaxshilashning eng samarali vositasidir. "Jeneral motors", "Ford motor", "Kraysler" singari gigant korxonalar bu vositani faol joriy etishmoqda. Bu konsepsiyani hayotda amalga oshirish shakllaridan biri - o‘zini-o‘zi boshqaradigan ishlab chiqarish guruxlarini tashkil etishdir, ular boshqarish, ishni va ta’tillarni rejalashtirish, materiallarga buyurtma berish huquklariga ham ega. Bu yerda ishlab chiqarish jarayonini ishchilarning o‘zi nazorat qilib boradi. Binobarin, nazoratchilar kerak bo‘lmaydi yoki ularning soni ancha qisqaradi. Mehnatni tashkil qilishning brigada usuli o‘zining samaradorligini isbotladi. Qator hollarda u mehnat unumdorligini 30% oshirishga imkon beradi. AQSH statistika boshqarmasi ma’lumotlariga ko‘ra, 80-yillarning oxirida 476 yirik kompaniyalardan 70%i ushbu konsepsiyaning umumiy shakllarini joriy qilishdi - muammolarni hal etishning "sifat guruxlari" nomi bilan mashhur bo‘lgan brigada yoki qo‘mitalarni barpo etishdi. 2 Mehnat va ishlab chiqarishni tashkil etish yangi shakllarining keng yoyilishi shuni ko‘rsatdiki, Amerika kompaniyalari yaponlardan keyin hozirgi sharoitda inson omili (faqat texnika yoki marketing emas) muvaffaqiyat kaliti ekanligiga tobora ko‘proq ishonch hosil qila boshladi. Yangi davr boshlanishi bilan ishlovchilarning ishlab chiqarishdagi ishtiroki, ularning mehnatga, unumdorlikdan mahsulot sifatigacha bo‘lgan elementlarini takomillashtirishga bo‘lgan ongli (manfaatli) munosabati yanada yorqin namoyon bo‘la boshladi. Iqtisodiy munosabatlarning barcha sohalarida (ishlab chiqarish, boshqaruv va h.k.) inson omili ahamiyatining ortishi iqtisodning intellektuallashuvini anglatadi. Hozirgi vaqtda bu masala qator yetakchi mamlakatlar uchun strategik ahamiyat kasb etmoqda. Jumladan, Yaponiyada mamlakat iqtisodiy va fan-texnika taraqqiyotining davlat dasturida xodimlarni intellektuallashtirish, ularning umumiy bilimini oshirish sari maxsus harakat ko‘zda tutilgan. Bu harakat "ilmni ko‘p talab qiladigan texnologiya bilan madaniyat qo‘lni qo‘lga berib qadam tashlashi"ni nazarda tutadi. Shuning uchun garchi yapon ishchisi dunyodagi eng bilimli ishchi hisoblansada, mamlakatda maktab ta’limida iste’dodlarni rivojlantirishni rag‘batlantirish, o‘quvchining individual ijodiy imkoniyatlarini o‘stirish tomon burish vazifasi qo‘yilayapti. Shuni ta’kidlash kerakki, "inson materiali"ni takomillashtirishga intilish Yaponiya uchun an’anaviy holdir. Ayni o‘sha muhandis yoki ishchining yuksak qobiliyati urushdan keyin mamlakatni texnik jihatdan rivojlantirishga, uni qisqa muddat ichida iqtisodiy qudratli mamlakatga aylantirishga ko‘p tomondan yordam berdi. Shaxsning malakaviy sifatlarini rivojlantirish, uning umumiy madaniy saviyasini oshirish ishlab chiqarishni zamon talablariga ko‘ra takomillashtirishga hamda talab rivojini takomillashtirish orqali butun iqtisodni qayta qurishga rag‘batlantiradi. Hozirgi sharoitda bozor munosabatlari orqali mamlakat aholisi madaniyati bilan uning milliy xo‘jaligi (madaniyat - talab - ishlab chiqarish) rivoji darajasi o‘rtasida yaqin aloqa mavjudligi, ularning bir-birlariga bog‘liqligi xususida gapirish mumkin. Download 0.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling