Жаћон иќтисодиёти ва дипломатия университети

SEMINAR MASHG‘ULOTLARI REJASI 
 
1. Jahon xo‘jaligi internatsionallashuvining mohiyati va sabablari. 
2. Jahon iqtisodi internatsionallashuvining asosiy bosqichlari va ularning xususiyatlari. 
3. Ishlab chiqarishni xalqaro umumlashuvining asosiy sabablari va uni hozirgi siyosiy-iqtisodiy 
jarayonlarga ta’siri. 
4. Hozirgi jahon xo‘jaligida milliy iqtisodlarning xalqaro ixtisoslashuvidagi o‘zgarishlarni 
aniqlovchi asosiy omillar. 
5. Internatsionallashuvni jahon xo‘jaligi rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatishining asosiy shakllari. 
ADABIYOTLAR 
 
1. Кузнецов В. Что такое глобализация? МЭ и МО, 1998, №3. 
2. Чешкое М. Взгляд на глобализацию через призму глобалистики. // МЭ и МО, 2001, 
№2. 
3. Чепурин ММ, Киселева Е.А.(ред) "Курс экономической теории", Киров, изд. "АСА", 

---

1995. 
4. Булатов А.С. "Экономика", М., изд. "Бек", 1996. 
5. Salbator Dominic. International Economics (Fifth edition), New Jersey, USA, 1995. 
6. World Investiment Report, UN, 1997 - 2000. 
 
3-BOB XALQARO KORPORATSIYALAR 
 
Ishlab chiqarishni umumlashtirish va xo‘jalik hayoti internatsionallashuvining yuksak 
darajasi xalqaro korporatsiyalarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi uchun iqtisodiy asosdir.
Ular o‘z shakllariga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi: 
- transmilliy korporatsiyalar (TMK); 
- xalqaro (millatlararo) korporatsiyalar (MK). Transmilliy korporatsiyalar kapitali va 
nazorati bo‘yicha milliy, lekin o‘z faoliyataga ko‘ra xalqarodir. 
Transmilliy korporatsiyalardan farqli ravishda xalqaro (millatlararo) korporatsiyalar 
egalari bitta davlatning emas, balki ikki, uch yoki bir necha davlatlar kapitallarining egalari 
hisoblanadi. Ularning eng muhim xususiyati - aksiyadorlik kapitalini xalqaro ko‘lamda bo‘lib-
bo‘lib joylashtirish kompaniya yoki konsern tarkibining ko‘p millatliligidir.
Transmilliy kompaniyalar XIX asrda ham mavjud edi. Lekin ularning faoliyati faqat XX 
asrning 20-yillari o‘rtalariga kelib kapitalning internatsionallashuvi jarayoni chuqurlashishi 
munosabati bilan keng quloch yoydi. Keyinchalik, 80-yillarda transmilliy korporatsiyalar 
faoliyatida xalqaro operaiiyalarning ko‘lami orta borishi bilan jiddiy o‘zgarishlar yuz berdi, ular 
bu korporatsiyalar faoliyati asosiy tamoyillarining jiddiy o‘zgarishlariga olib keldi. Birinchi 
navbatda, turli millat kapitallarini birlashtirish asosida qo‘shma tadbirkorlikning nihoyatda tez 
rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan ularning bir millatliligini yengib o‘tish bo‘ldi.
Korporatsiya faoliyatini boshqarish tizimida ham sezilarli o‘zgarishlar yuz berdi. Agar 
mumtoz transmilliy korporatsiyalar uchun qaror qabul qilishni markazlashtirish-ning yuksak 
darajasi xarakterli bo‘lsa, hozirgi zamon fan-texnika taraqqiyoti shartlari esa tashkil etishning 
yangi, yanada moslashuvchan shakllarini, firmalararo aloqalardan keng foydalanishni talab etadi.
Hozirgi sharoitda kapital yangi turining mohiyatini tushunish internatsionallashuv 
jarayoni bilan, ya’ni mehnat, kapital, nomoddiy bo‘lmagan aktivlarni o‘tkazish borasidagi tashqi 
bozor munosabatlarining nomukammalligiga javoban o‘z tashkiliy tuzilmalari doirasida ichki 
bozorlarni barpo etish bilan bog‘liqdir. Firmalar bozor bitimlari o‘rnini shahobchalar o‘rtasidagi 
shartnoma munosabatlari bilan almashtirib. bu bilan tashqi omillar ta’sirini bartaraf etadi va 
samaradorligi jihatidan an’anaviy tashqi bozordan ustun turuvchi ichki bozorni shakllantiradi.
Ko‘rsatib o‘tilgan tamoyillar natijasida transmilliy korporatsiyalar eski ta’rifi saqlanib 
qolgani holda, ularning mazmuni ancha o‘zgardi. Shuning uchun ham mulkchilik xarakteridagi 
o‘zgarishlarni hisobga olib, ularni millatlararo koraoratsiyalar deb atash to‘g‘riroq bo‘ladi. Zero, 
hozir chet el iqtisodiy adabiyotlarida ham mana shu nom qabul qilingan.
90-yillarning oxirlarida jahonda 54 mingga yaqin, shu jumladan, rivojlangan 
mamlakatlarda 43,4 ming, rivojlanayotgan mamlakatlarda 9,3 ming va Markaziy va Sharqiy 
Yevropa mamlakatlarida 0,8 ming xalqaro korporatsiyalar mavjud edi (1-jadval). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
1-jadval