JavoHir yo’ldoshev She’riy San’atlar

 Sabr qilsang g’o’radin holva bitar, 
Besabrlar o’z oyog’idan yitar. 
Ayoqingg'a tushar har lahza gisu, 
Masaldurkim: "Charog' tubi-qorong'u". 
Tuturmen ko'zki, ko'rsam orazingni,- 
Ki derlar: "Oqqan ariqqa oqar su(v)". 
 

---

7 
 
Tajnis 
She’r baytida ma’no jihatidan har xil, ammo shakli bir xil(omonim) yoki shaklan bir-biriga 
yaqin ikki so’zni keltirib, ular vositasida muayyan fikr, lavha yoki timsolni ta’sirchan ifodalash 
san’ati. 
 
Ulkim ko’ngul oldi zulfi xoli, 

Ko’ngludin emas xayoli xoli. (Lutfiy) 
Birinchi qatorda “xoli” so’zi “yuzidagi xol” ma’nosida, ikkinchi qatorda “alohida emas” 
ma’nosida kelgan. 
 
Bo'yung sarv-u-sanubartek beling qil, Vafo qilg'on kishilarga vafo qil. (Xorazmiy) 
Xorazmiyning "Muhabbatnoma"sidan olingan ushbu bayt misralaridagi oxirgi so'zlar shaklan bir 
xil. Ammo ular boshqa-boshqa ma'noni anglatmoqda. Dastlabki "qil"-"ingichka, nozik" 
ma'nosini bildirsa, keyingisida u "qilmoq" fe'lini anglatadi. 
 
Ey bag'ritosh, ko'nglum evin aylama xarob, Kim surating chizilmish aning ich-u toshinda Bu 
yerda "tosh" dastlab "bag'ir" bilan bog'lanib, mehrsizlikni ifodalasa, keyingi holatda u "ichkari" 
va "tashqari" ma'nosida kelmoqda. 
 
Ne ravo bo'lg'ay bukim, mehrob ichinda o'lturub, O'lturadur men duochini ko'zung boqib 
turub Ushbu baytdagi dastlabki "o'lturmoq"-"joylashmoq, manzil qitmoq" ma'nolarini, keyingisi 
esa "jon olmoq" ma'nosini anglatmoqda. 
Charxi kajraftor elidin yozamen, (yozaman) 
Chiqmadim hijron qishidin yoza men. (yoz fasli) 
Bir meni yorliq bila yod etmas ul, 
Har necha ul shahg'a qulluq yozamen.(bitaman) 
 
Yuz ochg'il, ko'z seni to'yguncha ko'rsin, 
Necha bo'lg'ay bu ko'zim muntazir, och. 
ruju’ 
She’riyatda shoirning oldingi misra yoki baytda ifodalangan fikri, qo’llagan badiiy tasvir 
vositalaridan qaytgandek bo’lib, keyingi misra yoki baytda unga qaraganda kuchliroq ifoda, 
she’riy san’atni keltirish yoki oldingi fikrni aniqlashtirish,to’ldirish usuli.Ruju’ mohiyati o’z-
o’zini inkor etib, fikrni kuchaytirishdir. 
 
Tarlon yana non soldi, 
Non demaki, jon soldi. 
 
O’n sakkiz yil dema, yuz sakson yil o’lsa,uldurur, 
Husn shohi,ul balolarkim,ko’zu qoshindadur. 

---

8 
Tajohuli orif 
Tajohuli orif (bilib turib bilmaslikka olish) – shoirning baytda aks ettirilayotgan biron 
obrazli iborani aniq aytmasdan o’zini bilib bilmaslikka olgandek ko’rsatishini nazarda tutadi. 
Mengiz yo ravzai rizvonmudur bu?
Og‘iz yo g‘unchai xandonmidur bu? 
Malaksan yo bashar yo hur-u g'ilmonsan, bilib bo'lmas, 
Bu Lutf-u bu nazokat birla sendin ayrilib bo'lmas. 

 Jonbaxsh la’ling ustida ul xoli hindularmudur, 
Yo chashmai hayvon uza zog’i siyahmo’larmudur.
 
Asli seni ko'rmaganman, nigorim! 
Qumrimisan, bulbulmisan, namasan? 
G'amgin dilni xayolingda aldarman, 
Bog' ichinda bir gulmisan, namasan?.. 
 
Nahot shuncha ma’sum,shuncha pok, 
Sevishmoqda alam bor shuncha?
 
Tadrij 
Tadrij (arabcha-ketma-ket, peshma-pesh) san'atida tasvirga olingan obyekt darajama-
daraja rivojlantirib boriladi; bu rivojlanish jarayoni o'xshatish vositasi bilan ketma-ket o'sib 
boradi. 
Hamid Olimjonning: 
 
Na bo'lg'ay bir nafas men ham yanog'ing uzra xol bo'lsam, 
Labing yaprog'idan tomgan ki go'yo qatra bol bo'lsam 
 
matla'li g'azali ham tadrijga asoslangandir. Shoir mavzu va obrazni asta-sekin rivojlantirib, 
takomillashtirib boradi: 
 
Butog'ingga qo'nib, bulbul kabi xonish qilib tunlar, 
O'pib g'unchangni ochmoqlikka tong chog'i shamol bo'lsam. 
 
Bo'yingni tarqatib olamni qilsam mast-u mustag'riq, 
O’zimning san'atimga so'ng o'zim hayratda lol bo'lsam. 
 
Hamid Olimjon bundan keyingi baytlarda tadrij bilan bir qatorda tazodni qo'llaydi. "Gul"ga 
"duvol", "malomat birla bo'hton"ga "qamal", "visol"ga "uvol" qarama-qarshi qo'yiladi. Va bu usul 
oshiq qalb dialektikasining ichki mohiyatini toialigicha ochib berishga erishadi. 
 
 
 
 

---

9 
 
 
Muvozina
Muvozina (arabcha-tengdoshlik) san'atida birinchi misradagi so'zlar ikkinchi misradagi 
so'zlar bilan vazn jihatidan ham, talaffuz jihatidan ham teng bo'ladi. Muvozinada "parallel so'zlar 
miqdori teng, so'zlar hijolari teng, o'qishdagi parallel misralarga sarflanadigan vaqt ham tengdir. 
Demak, shoir baytni shunday tuzadiki, birinchi misrada nechta ritmik to'xtam va pauzalar boisa, 
ikkinchi misrada ham aynan o'sha holat takrorlanadi" (V. Rahmonov): 
 
Layli ishqin tanimda jon qil, 
 
Layli shavqin rangimda qon qil. (Alisher Navoiy)
