JavoHir yo’ldoshev She’riy San’atlar

Tarse (muvozina). She’rda birinchi mшsra so’zlari bilan ikinchi misra so’zlarining bir-biriga 
ohangdosh, vazifadosh, qofiyadosh bo’lib kelish usuli.( ipga chizilgan marjon) 
Gahe eltub ayyog'ini o'ziga,
Gahe surtub iligini ko'ziga. 
 
Yod etmas emish kishini g’urbatda kishi 
Shod etmas emish ko’ngulni mehnatda kishi. (Bobur) 
 
Qamar yuzingdin bo’lur munavvar, 
Shakar so’zingdin kelur mukarrar.
Sendek menga bir yori jafokor topilmas
 
Mendek senga bir zori vafodor topilmas 
 
Jondin seni ko’p sevarim, ey umri aziz
Sendin seni ko’p sevarim ey umri aziz 
huSni ta’lil 
Husni ta’lil (chiroyli dalillash) – adabiy asarlarda tasvirlanayotgan biror hodisaga shoirona 
biror sabab ko’rsatish, she’rda biror voqeani unga dahli bo’lmagan hodisa bilan izohlash san’ati. 
Garchi shuncha mag’rur tursa ham, 
Piyolaga egilar choynak. 
 
Qatra qonlarkim tomar ko’ksimga urg’on toshdin,
Zaxmdindir demakim, qon yig’lar axvolinga tosh.
 
Hijron alamiga chiday olmagan oshiq o’z ko’ksiga tosh urar ekan, yerga qon tommoqda. Shoir 
ta’rificha, buning sababi toshning badanga yetkazgan yarasi emas(qon yaradan oqayotgani yo’q), 
balki oshiq qalbiga urilgan tosh uning bag’ridagi g’amning kuchliligiga chiday olmasdan qonli 
yosh to’kib yig’lamoqda. 
 
Yuzlaringdin sharm etib, gulshanda ey ruxsor gul
Ko‘rinur har yil bahor, ayyomida bir bor gul.

---

10 

Jamoling vasfini qildim chamanda,
Qizardi gul uyatdin anjumanda.  
Quyosh oydek yuzingning xijlatidin
Qochib to‘rtinchi ko‘k uzra chiqibtur.
 
Lutfiy bu o'rinda yor-ma'shuqa yuzini ta'riflamoqda. yorning yuzi quyoshdan ham, oydan ham 
go'zal. Biz oy va quyoshning yerdan tepada-ko'kda turishini bilamiz, ammo shoir bunga 
boshqacha izoh bermoqda. Uning nazarida quyosh yor yuzining go'zalligi tufayli yer yuzidan 
qochib ketgan va to'rtinchi ko'k (osmon)dan makon topgan.
Nozuklik ichra belicha yo'q tori gisuyi,
O'z haddini bilib belidin o'lturur quyi.(Lutfiy) 
 
 
Labingdin chun suchuklik qand o‘g‘urlar,
Solurlar el ani suvg‘a yalang‘och.
Choyga qand solish hodisasi aks etayotgan bu tasvir badiiy asosning go‘zalligi bilan e’tiborga 
molik. Adib nazarida qand shirinlikni labdan «o‘g‘irlab olgan». O‘g‘ri esa jazolanishi kerak. 
O‘g‘riga beriladigan jazo turlaridan biri uni suvga kiyimsiz yalang‘och holda kiritishdir. Bu 
tasvir, albatta, kishida zavq uyg‘otadi. 
 
Shoir yorning sochi uzunligini madh etadi, ayni paytda noziklik borasida bel va soch bahsida u 
(soch) mag'lub. Shuning uchun ham sochning o'rni beldan pastda bo'lishi kerak degan shoirona 
asos aytilmoqda. Vaholanki, uzun sochning tabiiy ravishda beldan pastda bo'lishi hammaga 
yaxshi ma'lum.
Qutlug' oyog'ing yerga tegibur, oning uchun,
El yerga qo'yub bosh, qilur barcha ibodat. 
 
Iyhom 
Arabcha “shubhaga solish, chalg‘itish” ma’nosini ifodalaydi. Mumatoz adabiyotda iyhom 
haqiqiy va majoziy ma'nolarga ega. Shaklan bir, ma’no jihatdan bar xil bo‘lgan (jinsdosh) so‘z 
yoki so‘z birikmasini she’riyatda qo‘llagan holda bir baytda ikki xil ma’noni ifoda etish 
san’atidir.
Labing bag'rimni qon qildi, ko'zimdin qon ravon qildi, 
Nega holim yomon qildi-men andin bir so'rorim bor. 
Zahiriddin Boburning g'azalidagi bu baytda "so'rorim" so'zi iyhom san'atini voqe qilyapti: 
yorning labiga ishtiyoqlik oshiqning bag'rini "qon" qildi, ko'zini qizartirib yubordi, holini yomon 
qildi, undan bir so'rishgina bu azoblardan qutqarishi mumkin degan mazmun ifoda qilingan.
Garchi birinchi qarashda kitobxon "so'ramoqchiman" degan yuzadagi ma'noni ilg'asa-da, 
"so'rmoqchiman" tushunchasini anglagach, shubhasi tarqaladi. Lekin bu holatni ochiq-oydin 
ifodalamasdan, anglaydigan darajada sirli va pardali qilib tasvirlash-qalbni hayajonga soladi.
 
Bosh qo‘yay dedim, oyog‘i tufrog‘iga dedi: «qo‘y» 
Bo‘sa istab la’li rangin so‘rditn. ersa dedi: «ol»