Йилларда Меҳнат бозорида амалга оширилган ишлар ва эришилган натижалар шарҳи

4–расм. Ўзбекистонда норасмий меҳнат билан бандликнинг 2021-2030 йиллардаги мақсадли прогноз параметрлари (минг киши)

Меҳнат бозоридаги ҳолат турли омилларга боғлиқ ва авваламбор доим миллий иқтисодиёт ва инсон ресурсларининг рақобатбардош бўлишлигини, хусусий мулкнинг дахлсизлигини ҳимоя қиладиган, таркибий ўзгаришларни қатъий қўллаб–қувватлайдиган, сифатли таълим, солиқ ва ижтимоий таъминотнинг самарали тизимини таклиф қилувчи институционал муҳитни яратишни тақозо этади.
Давлатнинг макроиқтисодий сиёсати иш ўринларини ва қулай бизнес муҳитини яратиш, солиқ ва пенсия тизимининг рағбатлантирувчи, жозибадор шаклини яратиш, ялпи талабни, самарали инвестицияларни ва таркибий иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш, эркин рақобат ва меҳнат бозорида бандлик сиёсатининг фаол тадбирлар тури ва кўламини кенгайтиришга қаратилиши лозим.
Тадқиқот натижалари норасмий меҳнат билан бандликни бутунлай бартараф этиб бўлмаслигини, балки уни иқтисодий хавфсизлик даражасида ушлаб туриш муҳимлиги ҳамда ушбу соҳада давлатнинг самарали механизмларини қўллаш лозимлигини кўрсатмоқда (5–расм).
5-расм. Норасмий меҳнат билан бандлик даражасини камайтириш механизмлари

Юқоридагилар асосида хулоса қилиш мумкинки, рақамли иқтисодиётга ўтиш нафақат давлат бошқарувида, балки янги укладли иқтисодиётнинг шаклланишида, ахборотлашган жамиятнинг пайдо бўлишида ва яширин иқтисодиёт ва аҳолининг норасмий бандлигини камайтиришда муҳим роль ўйнайди.
Норасмий меҳнат билан бандлик даражасини тартибга солиш ва уни иқтисодий хавфсизлик даражасида ушлаб туриш учун уни келтириб чиқарувчи ва сабаб бўлувчи институционал тузилмани такомиллаштириш бўйича қуйидаги йўналишдаги тадбирларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ:

1. 
   Ижтимоий-демографик омилларни мувофиқлаштириш: аҳоли соғлиғини ҳимоя қилиш ва соғлом, юқори малака ва билимли авлодни вояга етказиш мақсадида демографик вазиятни барқарорлаштириш; аёлларнинг меҳнат бозорида гендер тенглигини таъминлаш, уларнинг олий таълим билан қамровини кескин ошириш; инсон капиталини ривожлантириш.
   
2. 
   Норасмий меҳнат билан бандлик даражасини камайтиришнинг иқтисодий-молиявий асосларини такомиллаштириш: давлатнинг макроиқтисодий сиёсати иш ўринларини ва қулай бизнес муҳитини яратиш; солиқ сиёсатида бизнес субъектларини, айниқса товар ишлаб чиқарувчиларни рағбатлантирувчи тамойилга асосланган эгилувчан тизимини яратиш; ялпи талабни, самарали инвестицияларни ва таркибий иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш; эркин рақобат ва меҳнат бозорида бандлик сиёсатининг фаол тадбирлар тури ва кўламини кенгайтириш; тадбиркорлик субъектларига кредит ресурсларини тақдим этиш жараёнини соддалаштириш; пенсия тизимини ислоҳ қилиш ва унинг жозибадорлигини таъминлаш; миллий малака тизимини жорий қилиш ва олий таълим билан қамраб олиниш даражасини ошириш.
   
3. 
   Қонунчилик-ҳуқуқий асосларни такомиллаштириш: бандлик ва меҳнат муносабатлари соҳасидаги қонунчилик ҳужжатларини либераллаштириш; иш берувчининг ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш имкониятларини кенгайтириш; яширин иқтисодиёт улушини қисқартиш доирасида норасмий меҳнат билан бандларни легаллаштиришга қаратилган қонунчилик ҳужжатларини ишлаб чиқиш; “норасмийликка” ўтишга ундовчи омилларни аниқлаш ва уларни бартараф этиш бўйича меъёрий–ҳуқуқий ҳужжатларни қайта кўриб чиқиш.
   
4. 
   Маъмурий-ташкилий: қонунчилик инфорсментини таъминлаш; “норасмий”дан кўра, “расмий” меҳнат билан банд бўлишнинг фойдали бўлган шарт-шароитларини яратиш; меҳнат бозори субъектларининг норасмий схемалар бўйича ёллаш, норасмий меҳнатни иқтисодий жиҳатдан фойдали бўлишини бартараф этиш; норасмий меҳнатни ташкил қилган иш берувчиларга нисбатан прогрессив жарималарни қўллаш.
   
5. 
   Ҳуқуқий-ахборот: аҳоли орасида коррупция, яширин иқтисодиёт ва норасмий меҳнат билан бандлик ҳақида салбий имижни шакллантириш, аҳолининг ҳуқуқий саводхонлиги ва ҳуқуқий маданиятини ошириш; норасмий фаолиятга қарши тарғибот-ташвиқот ишларини олиб бориш.
   

Жаҳон иқтисодиётида рақамли иқтисодиёт моделига ўтиш давлат даражасида ҳам, бизнес тузилмалари даражасида ҳам ижтимоий-иқтисодий муносабатлардаги тубдан янги, сифат жиҳатидан ўзгаришлар билан бирга содир бўлмоқда. Иқтисодий бирликларни рўйхатга олиш ва норасмий бандликни расмийлаштириш муносиб ва самарали иш билан бандлик таъминлашга хизмат қилади.