Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogika institutı T. Т.Ótebaev, U. Q. Seytjanova, Т. A. Esemuratova

Joqarı dem alıw – jelkelerdiń kóterilip túsiwi, kókirek qápesiniń joqarı bóliminiń qatnasıwında payda boladı. Bul bos, júzeki nápes alıw bolıp, onda tek ókpeniń joqarı bólegi qatnasadı. Kókirek qápesi menen joqarı nápes alıw qabırǵaları ortasındaǵı bulshıq et járdeminde payda etiledi. Bunda kóbirek nápestiń kóldeleń kólemi ózgeredi. Diafragma kem háreket etedi. Sonıń ushın da nápes shıǵarıw kúshsiz boladı.
Diafragma járdeminde dem alıw – kókirek qápesiniń boylaǵan kóleminiń artıwı esabınan júzege keledi. Bunda diafragma qısqaradı. Diafragmanıń qısqarıwı, qabırǵalar aralıǵındaǵı nápes bulshıq etleri hám qarın bulshıq etleri járdeminde júzege keledi.
Sóylewdegi nápes alıw organizm ushın zárúr turmıslıq derek bolıwı menen birge, ol sóylewdiń energiya bazası sıpatında da iskerlik kórsetedi. Sóylewdegi nápes alıw fonacional nápes alıw delinedi (fono-dawıs).
Dialoglıq nápes alıw kúndelik turmısta sóylewimizdiń dialoglıq tárizde bolıp, bunda nápes alıw qıyınshılıq tuwdırmaydı. Biraq, sabaqta oqıtıwshı kóp sóyleytuǵın, lekciya oqıǵan waqıtlarda ózgermegen nápes, shınıǵıw islenbese, qıyınshılıq tuwdıradı: júzi qısqarıp ketiwi, nápesti tez-tez alıw halatı payda bolıwı múmkin.
Durıs nápes alıw procesinde qaysı muskullar qatnasıwına qarap, nápes alıwdıń tómendegi funkciyaları ajıratıladı:

1. 
   Jelke hám kókirek qápesiniń joqarı bólegin kóteretuǵın muskullar járdeminde nápes alıwda kúshsiz nápes alınıp, ókpeniń tek joqarı bólegi aktiv isleydi.
   
2. 
   Kókirek arqalı nápes alıwdı qabırǵalar arasındaǵı muskullar ámelge asıradı, diafragma da kem hárekette bolıp, nápes shıǵarıw kúshsiz boladı.
   
3. 
   Diafragmalı nápes alıw kókirek kóleminiń ózgeriwi, diafragma qısqarıwı esabınan háreketlenedi.
   
4. 
   Diafragma hám qabırǵa arqalı nápes alıwda - diafragmanıń hár tárepleme kólemi ózgeriwi, qabırǵalar arasındaǵı hám qarındaǵı nápes muskulları da qatnasadı. Usı nápes durıs bolıp, ol sóylewdegi nápes ushın tiykar bolıp esaplanadı.