Жиноят ижроия

 
Манзил-колонияларда жазони ўташ шартлари. Маҳкумларнинг 
ҳуқуқий ҳолати ва имтиёзлари. Мазил колониялардаги маҳкумларнинг 
меҳнати,таълими 
Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексининг 46-
моддасига 2003 йил 12 декабр ва 30 август кунлари қўшимча ва 
ўзгартиришлар килинди, қонунчилик ислохоти утказилди. Президенти миз И. 
Каримов айтганларидек, «энгмухими-инсон ва фуқаронинг фикрлаши ва 
дунёкараши узгармокда, сиёсий ва ижтмоий онги, унинг умумий савияси 
тухтовсиз усиб бормокда
29
».
Шунинг боиси уларок, Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия 
кодексининг 46-моддасига мувофиқ: « манзил колониялар куйидагиларга 
булинган: 
-ижтимоий хавфи катта булмаган жиноятлар, эхтиётсизлик оқибатида 
содир этганлик учун озодликдан маҳрум этшга ҳукм қилинган шахслар 
сақланадиган мазил-колониялар; 
29
И.А.Каримов «Узбекистон XXIаср бусагасида: хавфсизлика тахдиди ва баркарорлик шартлари» 
227-б. 

---

78
-умумий, 
қаттиқ 
тартибли 
колониялардан, 
шунингдек 
тарбия 
колониялардан утказилган мах кумлар сақланадиган мазил-колониялар;». 
Манзил-колониялар республикамизда 1963 йил июль ойида ташкил 
этилган ва специфик хусусиятга эга булган. Мазил-колонияларнинг асосий 
хусусияти шундаки, маҳкумни кайта тарбиялаш нисбатан енгилрок 
шароитларда амалга оширилади.
ЖИКнинг 113-моддасида
Манзил-колонияларда жазони ўташ тартиби 
белгиланган.
Манзил-колонияларда:
мазкур муассасаларга суд ҳукмига биноан келган вояга етган 
маҳкумлар;
умумий, қаттиқ тартибли колониялардан ва тарбия колонияларидан 
суднинг ажрими асосида ўтказилган вояга етган маҳкумлар;
ижтимоий хавфи катта бўлмаган жинояти, эҳтиётсизлик оқибатида 
содир этилган жинояти учун ва қасддан содир этган унча оғир бўлмаган 
жинояти учун озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазони 
озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо билан алмаштириш тарзида 
суднинг ажрими асосида юборилган вояга етган маҳкумлар жазони ўтайди. 
Манзил-колонияларга ижобий тавсифга эга ва: 
оғир жинояти учун, шунингдек қасддан содир этган жинояти учун, 
агар у илгари қасддан содир этган жинояти учун озодликдан маҳрум этишга 
ҳукм қилинган бўлса, суд тайинлаган жазо муддатининг камида тўртдан бир 
қисмини ўтаган маҳкумлар;
ўта оғир жинояти учун, шунингдек жазодан муддатидан илгари 
шартли равишда озод қилиш ёки жазони енгилроғи билан алмаштириш 
қўлланилган ва жазонинг ўталмаган қисми мобайнида қасддан содир этган 
янги жинояти учун суд тайинлаган жазо муддатининг камида учдан бир 
қисмини ўтаган маҳкумлар ўтказилади. 
Манзил-колонияларга қуйидагилар ўтказилмайди: 
ўта хавфли рецидивистлар; 
узоқ муддатга озодликдан маҳрум қилинганлар, шунингдек умрбод 
озодликдан маҳрум қилиш жазоси афв этиш тартибида озодликдан маҳрум 
қилиш билан алмаштирилган шахслар;
юқумли касалликларга чалинган беморлар; 
мажбурий даволанишдан ўтаётган маҳкумлар; 
меҳнатга қобилиятсиз маҳкумлар.
Битта манзил-колонияда маҳкум эркаклар ва аёллар сақланиши мумкин. 
Шунингдек, яна бир аҳамиятли жихати манзил-колонияларда ижобий 
тавсифга эга хамда унча огир булмаган жинояти учун суд тайинлаган жазо 
муддатининг камида бешдан бир қисмини, огир жиноят учун жазо 
муддатининг туртдан бир қисмини, ута огир жинояти учун муддатининг 
камида учдан бир қисмини утаган маҳкумлар, мукаддам жазодан шарте 
равишда муддатидан илгари озон этилган ёки жазо суд томонидан енгилроги 
билан алмаштирилган шахс ута огир жиноят, шунингдек жазо муддатининг 
уталмаган қисми давомида касддан янги жиноят содир этганлиги учун суд 

---

79
тайинлаган жазо муддатининг камида учдан бир қисмини утаган маҳкумлар 
манзил-колонияларга утказилади.
Манзил-колонияларга куйидагилар утказилмайди: 
-ута хавфли рецидивистлар; 
-умрбод озодликдан маҳрум қилиш авф этиш тартибида озодликдан 
маҳрум қилиш жазоси билан алмаштирилган шахслар; 
-юкумли касалликларга чалинган беморлар; 
-мажбурий даволанишдан утаётган маҳкумлар; 
-меҳнатга кобилиятсиз маҳкумлар; 
Манзил-колонияларнинг узига хос хусусиятияти шундаки, битта 
колонияда маҳкум эркаклар ва аёллар сакланиши мумкин. 
Манзил-колонияларда 
маҳкумларнинг 
жазони 
ўташ 
шартлари 
куйидагилар бўлиб ҳисобланади: 
маҳкумлар сокчисиз, аммо назорат остида сақланадилар, маҳкумларнинг 
эрки чекланади, холос. 
эрталаб уриндан туришдан кечки ётишгача булган вақт мобайнида 
колония худуди доирасида эркин юриш ҳуқуқидан фойдаланадилар. Бирок 
кечки пайтдан, аникроги ётишдан эрталаб уйгонгунга кадар колония 
худудида ҳаракатланиш катъиян ман этилади 
Улар бажараётган иш ёки олаётган таълим такозо этса, маъмуриятнинг 
рухсати билан колония худудидан ташқарида назоратсиз юришлари мумкин; 
ёнларида пул ва кимматли буюмлар сақлашлари, пулдан чекланмаган 
холда фойдаланишлари мумкин; 
чекланмаган миқдорда телефон орқали сузлашишлари, посилка.йўқлов 
ва бандероллар олишлари хамда жунатишлари мумкин; 
Манзил колониялардаги маҳкумлар чекланмаган миқдорда учрашув 
олиш ҳуқуқига эга. Учрашувлар,одатда, ишдан буш вақтларда берилади. 
Учрашув маҳкумнинг илтимосномасига биноан манзил-колония худудидан 
ташқарида указилиши мумкин. 
Маҳкумлар хоналарга булинган ётокхоналарда яшайдилар.Сақлаш 
режимини бузмаган,оиласи бор маҳкумларга муассаса бошлиги қарорига 
мувофиқ манзил-колония худудида ёки ундан ташқарида оиласи билан 
алоҳида яшашга рухсат берилиши мумкин. Бундай шахслар ички тартиб 
қоидаларида белгилаб куйилган тартибда руйхатдан утиш учун хозир 
булишлари шарт. Манзил-колония маъмуриятининг вакили маҳкумлар 
яшаётган жойга сутканинг исталган вақтида кириши мумкин. 
Республикамиз худудидаги манзил-колонияларда маъмурият истаги 
билан маҳкумларнинг кийим-кечаклари, буюмлари текширилиши мумкин. 
Хар ойи бир мартадан манзил-колония худудидаги хоналар назорат 
текширувдан утказилади. Бу текширувнинг асосий мақсади, маҳкумлар 
томонидан 
уюштирилиши 
мумкин 
булган 
турли 
хилдаги 
нохуш 
ҳолатлар,масалан, 
оммавий 
равишда 
муассасадан 
кочиш, 
колония 
ходимларининг хаётига тажовуз килиш,олдини олиш бўлиб ҳисобланади. 
Манзил-колониялар ахоли яшаш жойларидан узок булган худудларда барпо 
этилади. Хар бир маҳкум белгиланган руйхат картоскасига эга бўлиб, 

---

80
маъмурият рухсатисиз колония худудини тарк этиши маън этилган. Турли 
хил оилавий сабабларга кура маҳкумларга маъмурият томонидан қисқа 
муддатли рухсат берилиши мумкин. 
Маъмурият ишончига кирган, узининг хулқи, меҳнати билан ажралиб 
турувчи маҳкумларга турли хилдаги диний муассасаларга сигинишга бориш 
учун рухсат берилади. Маҳкумларга маъмурият томонидан муассаса 
чегарасидан четда ҳаракатланиш учун тегишли ҳужжат такдим қилинади. 
Маҳкумларнинг шахсини тасдикловчи ҳужжати-паспорти унинг жиноят иши 
жилдида булганлиги туфайли уларга шунга мос ҳужжат албатта берилади.
Манзил-колония маъмурияти рухсати билан маҳкум узининг оиласи 
билан муассаса жойлашган худуддаги хоналарда ижара асосида туриши 
мумкин. Бу хил ҳуқуқни тасдиклаш фақатгина муассаса директорининг 
рухсати билан амалга оширилади,холос. Шунингдек. муассасада хар бир 
маҳкум узининг кизикиш турига караб хоҳлаган машгулот тури билан 
шугулланиши, турли хил муассаса ичида тугараклар ташкил этиш ҳуқуқига 
эга. Маҳкум муассаса маъмуриятининг директорининг номига ариза бериш 
орқали турмуш куриши хам мумкин.
Маҳкумга узи билан куйидаги буюмларни сақлашга рухсат этилмайди: 
-турли хилдаги укотар куроллар; 
-портловчи моддалар; 
-наркотик моддалар; 
-барча турдаги алкогол ичимликлар; 
-ҳарбий кийим-кечак; 
Умуман олганда, маҳкум узи билан сақлаши катъий ман этилган 
буюмлар руйхати муассаса маъмуриятининг ички низомида курсатилади.
Манзил-колониялардаги маҳкумлар меҳнати маъмурият томонидан 
белгилаб куйилган чеклаш ва истисноларни хисобга олмаганда меҳнат 
тўғрисидаги қонун ҳужжатлари билан тартибга солинади. Маҳкумларни 
бошқа ишга утказишни корхона,муассаса ёки ташкилот манзил-колония 
маъмурияти билан келишилган холда амалга оширилади. Маҳкумларга 
муассаса жойлашган ердаги олий ва урта махсус укув юртларида сиртдан 
укишга рухсат этилади. Бу барча диспозитив қоидалар Жиноят-ижроия 
кодексининг 115-моддасида уз ифодасини топган. 
Республикамизда меҳнат тўғрисидаги қонунчилик хужжалари барча 
шахслар учун бир хил ҳаракатда бўлади, истисно сифатида манзил-
колониялардаги маҳкумлар ишга қабул қилиш, ишдан бекор килиш ва бошқа 
ишга утказиш қоидалари кулланилмайди. Муассаса маъмурияти хар бир 
маҳкумни уз касб фаолияти, хунари ва мутахассислиги бўйича ишга 
жойлаштиради. Энг аҳамиятли жихати хам шундаки, манзил-колонияга 
кўчирилувчи маҳкумлар албатта бирор бир касб-хунарга эга булиши лозим. 
Манзил-колония маъмурияти маҳкумни бошқа мутахассислик бўйича ишга 
укитиб, уни ишга жойлаштириш ҳуқуқига эга. 
Маҳкумлар.одатда, 
муассаса 
ичидаги 
хўжалик 
ишлари 
билан 
шугулланади, баъзи ҳолларда истисно сифатида маъмурият рухсати билан 
маҳкум бошқа корхоналарда хам уз мутахассислиги бўйича шартнома 

---

81
асосида бошқа худудда, бошқа ишга утказилиши мумкин. Бу хил 
муносабатлар хўжалик органлари томонидан амалга оширилади. 
Манзил-колониялардаги 
маҳкумлар,одатда, 
муассаса 
жойлашган 
ердаги олий ва урта махсус укув юртларда сиртдан укийдилар. 
Манзил-колонияларда узига хос кулайликлар билан бир каторда бир 
катор чеклашлар хам мавжуд. Масалан, маҳкум муассаса ички тартиб-
қоидаларини бузган такдирда карцерга камаб куйилиши мумкин. Ашшадий 
жиноятчилар эа суд ҳукми асосида курсатилган муассасага жазони ўташ учун 
кайтиб юборилади.