Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti

Bir butun o ‘rganish uslubi
Bu metod o'rgatishning har qanday bosqichida qoilaniladi. 
Oddiy mashqlarda va o'quvchilarning yetarli darajadagi tayyor- 
garliklarida yordamchi mashqlarning zaruriyati yo'qoladi. Bir 
b u tun o'rganish metodi o'rgatishning birinchi bosqichida ham, 
o'rganishning yakunlovchi bosqichida ham qo'llaniladi.
Qisman reglam entlashgan mashq uslubi
Bu m etodlar, qoida b o 'y ich a , qaysi o 'q u v ch ilar yetarli 
darajada bilim va malakaga ega bo'lganda, qo'yilgan vazifalarni 
hal etish u c h u n erkin faoliyat tan lagan larid a, y a ’ni tak o - 
m illashtirish bosqichida q o'llaniladi. Shu guruhga kiruvchi 
metodlar, har xil belgilarga ega bo'lib,bir to m o n d an , o'xshash- 
likka ega: ulardan foydalanilganda doim o o'quvchilar o'rtasida u 
yoki bu faoliyatlari b o 'y ic h a u stunlikka intilish, isbotlash, 
raqobat mavjud bo'ladi.
О ‘yin uslubi
O'yin metodi jismoniy tarbiyada o'yinlarga xos ko'pgina 
belgilarga ega. O 'y in la r faq at jis m o n iy tarb iya m an b alari 
b o 'lib g in a q o lm a s d a n , o 'rg atish va ta rb iy an in g s a m a ra d o r 
uslubi h am d ir. S h u n in g u c h u n o 'y in u slub in in g tabiatini 
tushunish, o'yinning mohiyatini tushuna bilish asosidan iborat. 
O'yin metod sifatida faqat u m u m qabul qilingan o'yinlar bilan 
ch ek lan m ay d i. O 'y in m e to d i m an bay i va am alga oshirish 
formalari rasmiy o'yinlarga nisbatan biroz kengroq. Birorta 
harakatli yoki sport o'yinlaridan foydalanmasdan, o'yin m eto­
di bilan butun darsni o'tkazish mumkin.
84

---

O 'y i n m c t o d in in g a s o s iy b e lg ila r i q u y iJ a g ila r d a n iborat:
1. O'yin faoliyatlarida aniq ifodalar.gan bellashuv, raqobat, 
liayajon. Bu u s lu b o d a m l a r o ra s id a g i m u r a k k a b o 'z a r o
muomalani tiklash imkonini beradi. Shunga asoslanib, o'yin 
uslubida o 'y n o v c h ila r orasida o 'z a r o m u o m a la sinchiklab, 
puxtalik bilan reglamentlashtiriladi.
2. Kurashni olib borish sharoit/ning favqulodda o'zgaruv- 
chanligi, faoliyatni bajarish sharti. Bu shartni bajarish nati- 
jasida o'ynovchilar vujudga keladigan vazifalarni hal etishning 
xilma-xil usullariga ega bo'lishlari kerak, ulardan shakllangan 
malakalar: egiluvchanlik, sharoitning o'zgarishiga moslanishi 
bilan farq qilmog'i zarur.
3. Harakatlardagi ijodiy tashabbuskorlikka yuqori talablar. 
O 'y in h o la tin in g variativligi k o 'p r o q jism o n iy m a sh q larn i 
tanlashda mustaqillikka erishishning natijasidir.
4. Faoliyat — harak atd a q a t ’iy reglamentlashganlikning 
yo'qligi. Qatnashuvchiga tushayotgan jismoniy yuklama uning 
faolligiga va o 'yin d a bajarayotgan funksiyasiga bog'liq. Reg- 
lamentlashganlik darajasi b a ’zi vaqtlarda, ya’ni o 'yin metodi 
yangi faoliyatlarni o'rganish u chun qo'llanilgandagina ortadi.
5. H a r xil harakat malakalari va sifatlarining majmuyi 
vujudga kelishi. O 'yinda muvaffaqiyatga erishish u chun, q atn a­
shuvchiga bir q an ch a faoliyat majmuyidan foydalanishga to'g'ri 
keladi (yugurish, sakrash, uloqtirish va boshqalar). Bularning 
hammasi o'ynovchilarning organizmiga bir tekis t a ’sir etadi.
6. K o'p hollarda o'ynovchilar orasidagi o 'zaro munosabat 
qandaydir predm et, masalan, to'plar, bayroqchalar yordamida 
am alga oshiriladi. O 'y in m e tod id an faqat to 'g 'r i foydala- 
nilgandagina jam oaga hurmat, faollik, tashabbuskorlik, q a t’i- 
yat, botirlik, o 'z in i ushlab tura bilish va ongli intizom ni 
tarbiyalash katta ahamiyatga ega bo'lad i.