Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti

Dastlabki holat
Agar o'quvchilar yotib qo'llarga tayangan holda q o £llarni 
buksa, jism o n iy y u k la m a la r h a r xil bo 'lad i. S h u n i yod d a 
tu tis h zaru rk i, o 'q it u v c h i y u k la m a n i b o sh q ara b o rib , bir 
v aqtn in g o ‘zida, ikki-uch ustilni qo'llashi m u m k in . Misol 
u chu n , dastlabki holatni og'irlikni qo'llash va tezlikni oshirish 
yoki pasaytirish orqali o'zgartirishi mumkin. 0 ‘quvchi faqat 
yuklamani oshirishga emas, pedagogik nuqtayi nazardan yukni
109

---

oshirishga intilmog'i kerak. Tabiiyki, yuqori jismoniy yukla- 
masiz mashqlarni ko‘p takrorlash darsini o'tib b o ‘lmaydi, 
bu 
mashqlarga o'rgatishda xalaqit berishi mumkin.
H ar bir darsda k o ‘pgina faoliyatlar o ‘rgatiladi: harakatli, 
xizmat qiluvchi, aqliy, dam olish. Jismoniy tarbiyaning vazi­
fasi ni hal etish u chu n ularning ahamiyati har xil, lekin ham - 
masi zarur. 0 ‘qituvchining dars samaradorligini m u h o kam a 
qilganda bolalar faoliyatining faolligigagina baho berib q o ‘yish 
to lg ‘ri emas. Pedagogning u yoki bu faoliyatining maqsadga 
muvofiq ekanligini h ar to m o n la m a baholash, uning darsga 
qanday tayyorgarlik ko‘rganligiga, t a ’lim va tarbiya vazifalarini 
qanday hal etganligiga ham e ’tibor berish kerak. Shu m u n o- 
sabat bilan ham m a faoliyatlar ham pedagogik maqsadga muvofiq 
b o ‘lib chiqmaydi.
P ed ag o gik m a q sad g a m u v o fiq larg a q u y id a g ila r kiradi: 
jismoniy mashqlarni bajarish; pedagogni eshitish; o'qituvchi va 
o ‘rtoqlari tom onidan bajarilgan mashqlarni kuzatish; o ‘zlash- 
tirilishi kerak b o ‘lganini t o ‘g ‘ri anglash; bajariladigan faoliyatni 
rejalashtirish; bajarilgan harakatlarni tahlil qilish; baholash; 
m uh o k am a qilish; sport snaryadlarini o ‘rnatish va almashtirish; 
o ‘quv qurollari va a s b o b - a n jo m la r n i ta rq a tish va yig‘ish; 
m ashg‘ulot o ‘mini tayyorlash; dam olish.
Darsni har tom onlam a baholash va bajarilayotgan m ash q ­
larg a o r g a n iz m n in g m a ’lu m reak siy asin i a n iq la s h u c h u n
o ‘quvch inin g yurak urishini o ‘lc h ash d a n foydalaniladi. Bu 
maqsadda kuzatish uch u n ,,o‘rtacha“ o ‘quvchi tanlanadi. Dars 
b o shlanguncha, y a ’ni tin ch h o latd a safning orasida turgan 
o ‘q u v c h in i y u rak urishi s e k u n d o m e r yoki s o a tn i s e k u n d
strelkasi bilan o ‘lchanadi. 0 ‘lchashni qisqa daqiqada tugallash 
m aqsadida o ‘lchovchi t o ‘rt barm oq bilan o ‘lc hanuvchining 
chap q o ‘l bilagidagi yurak urish tom irini topadi va uni 15 
soniya davomida sanaydi, shu vaqtning ichida o ‘quvchining 
yurak urishi qancha b o ‘lsa, shuni 4 ga k o ‘paytiriladi, natijada
1 minutli yurak urishi aniqlanadi. Kuzatuvchi aw aldan o ‘zi 
tayyorlab q o ‘ygan bayonnom aga olingan natijani ketm a-k et 
yozib boradi. Dars boshlanishidan to oxirigacha kuzatilayotgan 
o ‘quvchi almashtirilmaydi, y a’ni 45 daqiqali dars jarayonida 
o ‘quvchining butun faoliyati kamida 15—20 marta o'lchanishi 
zarur.
Bayonnom a nusxasi quyida misol tariqasida havola etiladi.
110

---