Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti

M aqsadga m uvofiq sarflangan vaqt yig‘indisi
Z ic h l ik
= -------------------45 daqiqa (dars"vaqti) -- -------------- X = 1 ° ° -
Biroq, u m u m iy zichlikni aniqlash bilan, o ‘qituvchining 
pedagogik mahoratiga, uning tashkilotchilik qobiliyatiga baho 
berib b o ‘lmaydi. H a r xil o ‘qituvchi, o ‘rnatish va yig‘ishtirib 
olishga, m ashg'ulot o ‘rnini tayyorlashga, kelgusi m ashg‘ulot 
o ‘rniga guruhni o ‘tkazishga, vazifani oshirishga, kelgusi mash- 
g ‘u]otni xabar qilish va boshqalarga bir xil vaqt sarflamaydilar. 
S h u n in g u c h u n h a m m a s h g ‘u lo tn in g u m u m iy zich lig id an 
tashqari uning m o to r harakat zichligini ham aniqlash zarur 
b o ‘ladi.
D arsni
m o to r 
M ashqlarni bajarishga sarflangan vaqt yig‘indisi 
zichligi 
45 daqiqa (dars vaqti)
X=100.
Darsning m otor va um um iy zichligi natijasini solishtirib, 
h a r bir o 'q u v c h in in g ish sifatini oshirish im konini topish 
m um kin.
0 ‘qituvchi 100% u m um iy zichlikka intilishi kerak. Mashq- 
lanish darslarida m otor zichligi 70—80 foizni, o ‘quv darslarida 
50 foizni tashkil etadi.
Dars zichligini bir b u tu n va qism lar b o ‘yicha aniqlash 
zarur. Bu m ash g ‘ulotlarning tayyorlov, asosiy va yakunlov 
qismlarida ishlarni tashkil etish sharoiti va imkoniyatlarining 
bir xil emasligi bilan b o giiq .
D ars zichligi k o ‘pgina om illarga b o g ‘liq. U la rd a n eng 
asosiylari quyidagilar:
1. 
G uruhlarda, komandalarda, o ‘yinlarda o ‘quvchilarning 
soni.
116

---

2. Asbob-anjomlarning soni.
3. Moddiy bazaning niiqdori.
4. Shug‘ullanuvchilar faoliyatini tashkil etishda samarali 
metodlardan foydalanish, topshiriqni bajarish va safni bosh- 
qarish.
5. Darsda yordamchi manbalarning unumdorligi va mash- 
g‘ulot o ‘rnini darsgacha tayyorlash.
6. M ashg‘ulotlarni tashkil etish b o ‘yicha sh u g ‘u llan u v- 
chilarning faol ishining samaradorligi, vaqtincha darsdan ozod 
qilingan o ‘quvchilarni jalb etish.
7. Qisqa so‘zlab berish, eslatma berish, m u hokam a qilish, 
mashqlarni bajarish.
8. Q o ‘shimcha vazifalardan keng foydalanish.
Bu yuqorida 45 daqiqali darsni, 100% ga tengligini k o ‘rsatib 
o'tdik. D a rs n in g u m u m iy zich lig in i to p ish u c h u n b e k o r 
turishga ketgan vaqtni u m u m iy vaqtdan ayriladi. Masalan, 
darsning umumiy yig‘indi vaqti 45 daqiqa b o ‘lsa, u ndan bekor 
turgan vaqtni (2 daqiqa) ayriladi, qolgan 43 daqiqani 100 ga 
ko‘paytirib, uni u m u m iy ( y a ’ni 45 d aq iq a) ga boMinsa, 
darsning u m u m iy zichligi chiqadi. S hunday qilib, har bir 
grafaning yig‘indisini alohida-alohida 100 ga ko‘paytirib, uni 45 
ga b o ‘lib, foizini chiqaramiz, chiqqan foizlarni yana bir-biriga 
qo‘shib chiqsak, um um iy zichlik foizi chiqishi kerak.
M a salan : 45 = 1 0 0 U Z 43 = X ? M Z 1 9=X ? U Z 
umumiy zichlik.
MZ — m o to r zichligi, EK — eshitish, kuzatish, D.N 
dam olish — navbat kutish va hokazo.
Shuningdek, sport m a sh g 'u lo tini hisobga olib um um iy 
zichligini (U Z ) yoki u n in g qism larini zichligini aniqlash 
uchun o ‘quvchilarning faol harakatlariga (F H ) sarllangan vaqti 
um um lashtiriladi. Bunga tfx jism o n iy ma.\lu|lami bajarish 
uchun sarflangan vaqt, eshitish, kuzatish, darsni tashkillash, 
o ‘zini oqlamaydigan kutishlar va o'quvchilam i bekor qolishi 
uchun sarflangan vaqtdan boshqa hammasi knadi. Bn vaqt 
100% ga ko'paytirilib va darsning ,,tnmimiy“ „vaqtiga" ty ga 
bo'linadi.