Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Oila tuzilishi konsepsiyasi 
Struktura atamasi (lot. Structura - tuzilish) bir qator ma’nolarga ega. Eng 
umumiy sifatida quyidagi ta’rif berilishi mumkin. Tuzilma - bu har qanday moddiy 
yoki ideal obyektning ichki tuzilishi boʻlib, yaxlitlik va uning qismlari toifalari bilan 
tavsiflanadi. “Tuzilma” atamasining kiritilishi aloqalarni aniqlashga, turli xil 
obyektlarning tarkibiy qismlarining oʻzaro ta’sirini va boʻysunishini oʻrganishga, 
ularni tashkil etishdagi oʻxshashliklarni ta’kidlashga imkon beradi.
Oilaviy quyi tizimlarning uchta asosiy turi mavjud: 

Shaxsiy quyi tizimni alohida oila a’zosi namoyish etadi. Oilaviy terapiya 
doirasida u har doim boshqa quyi tizimlar bilan birgalikda koʻrib chiqiladi, ya’ni
alohida oila a’zosining faoliyati uning koʻplab oilaviy aloqalari sharoitida tahlil 
qilinadi.

Oila a’zolari bir avlodga tegishli boʻlgan quyi tizimlar.
-Oilaviy quyi tizim. Ushbu quyi tizim yadro oilasining asosi boʻlib, uning 
ishlashini belgilaydi. Bu oʻzaro munosabatlar ushbu quyi tizimning asosiy vazifasini 
- nikoh sheriklarining shaxsiy ehtiyojlarini qondirish (sevgi, yaqinlik, qoʻllab-
quvvatlash, gʻamxoʻrlik, e’tibor, shuningdek, moddiy va jinsiy ehtiyojlarni 
qondirish) ga qaratilgan turmush oʻrtoqlarni oʻz ichiga oladi 
-Ota-ona quyi tizimi. Ushbu quyi tizim ota-onalarning funksiyalarini bajarish, 
shu jumladan bolalarni parvarish qilish, ularni tarbiyalash, rivojlantirish, 
ijtimoiylashtirish va boshqalar bilan bogʻliq boʻlgan oila a’zolarini birlashtiradi.
-Yaqinlarning quyi tizimi. Ushbu quyi tizim oila yadrosining birodarlari va opa-
singillaridan iborat. Bunga asrab oluvchi va asrab olingan bolalar kiradi. 
Birodarning quyi tizimida oʻzini tutish qoidalari “aka-singil” («aka-uka», «opa-
singil») turidagi oʻzaro ta’sirlar bilan belgilanadi. Ushbu kichik tizimning asosiy 
vazifasi - bolaning tengdoshlari bilan oʻzaro munosabatlari koʻnikmalarini 
rivojlantirishga koʻmaklashish. Bu bolaning boshqa odamlarni oʻrganish va ular 
bilan turli xil munosabatlarni oʻrnatish imkoniyatiga ega boʻlgan eksperimental 
platformaning bir turi. Oʻz pozitsiyasini himoya qilish, koalitsiyaga qoʻshilish, 
kelishish, muzokara qilish qobiliyati - bularning barchasi bola tengdoshlar guruhida 
oʻrganadi. Agar oilada bitta bola boʻlsa, u odatda qoʻshni va qarindoshlarning 

---

47 
farzandlari bilan doʻstlik oʻrnatadi, agar uning oilaviy tizimdan tashqarida 
muloqotida hech qanday toʻsiqlar boʻlmasa.
-Bola-ota-ona quyi tizimi turli avlodlarga mansub oila a’zolari, ya’ni ota-
onalar va ularning hali voyaga yetmagan bolalari tomonidan namoyish etiladi. 
Ushbu kichik tizimdagi xulq-atvor qoidalari iyerarxik ijtimoiy tizimda bolalarning 
oʻzini oʻzi boshqarish qobiliyatlarini rivojlantirish, munosabatlar normalari, 
qadriyatlari va modellarini oʻzlashtirish vazifasini amalga oshirishga qaratilgan 
«ota-bola» turidagi oʻzaro ta’sirlar bilan belgilanadi. Aynan shu munosabatlar 
doirasida bola hayotiy qadriyatlar tizimini yaratadi, qoidalar va qonunlarga rioya 
qilish, majburiyatlarni bajarish, an’analarga rioya qilish va hokazolarda tajriba 
orttiradi.