Jurnalistika fakulteti

Bizim Ayse Bizim mutfak
Bizning Oysha Bizning oshxona
Qaratuvchi (egalik subyekti) affikssiz, qaralmish esa (egalik obyekti) egalik formada keladi. Bu usul III shaxs uchun xos bo'lib, qaratuvchi so'z (egalik subyekti) ot bilan ifodalanadi. Turk edebiyati.⁶
Ma'lumki, hozirgi o'zbek tilida abstrakt egalik formasi - niki mavjud: seniki, Ra'noniki kabi. Bu affiks tarixan qaratqich kelishigi affiksi asosida rivojlangan, ya'ni qaratqich kelishigi affiksiga xoslik, munosabat kabi ma'nolarni bildiradigan sifat yasovchi -ki, -g'i affiksi qo'shilgan. Shu yo'l bilan abstrakt egalik ma'nosini ifodalovchi -ninki (-inki) affiksi vujudga kelgan. Hozirgi o'zbek adabiy tilida bu affiks -niki formasiga aylangan: Ey, boyo'g'li bizniki kabi qabul qilingan. Turk tillarida esa bu affiksga -dir qo'shimcha qo'shilishi bilan hosil bo'ladi.⁷
Endi hozirgi kunda egalik kategoriyasining asosiy affikslarini o'zbek va turk tilida qiyoslab o'tamiz:
O' zbek tilida Turk tilida
-(i)m -(i)miz -m, -miz, -miz
-(i)ng -(i)ngiz -n, -niz, -niz
-i -(lar)i -si, -si, - lari, -leri
Shu bilan birga qo'shimchasi (-da, -de) ham birga qo'shilishi mumkin. Masalan: Benim evim'de - Mening uyimda. Senin evin'de - Sening uyingda
Ammo, Onun (Uning) yoki Onlarin (Ularning) olmoshlaridan keyin egalik (-im, -in, -i ... ) va bildirish ('da, 'de, 'te) qo'shimchasi kelsa o'rtada -n- harfi qo'shiladi. Masalan: (Onun evi) Onun evinde (Onun ev-i-n-de) - Uning uyida (Onlarin odasi) Onlarin odasinda (Onlarin oda-si-n-da) - Ularning xonasida Annem senin evinde ne yapiyor ? - Onam sening uyingda nima qilyapti? Onlarin dukkaninda her §ey var - Ularning do'konida hamma narsa bor⁸
O' zbek tilida ham turk tilida ham egalik affikslaridan I va II shaxs ko'rsatkichlari unli tovush bilan tugagan so'zlarga, III shaxs ko'rsatkichli undosh tovush bilan tugagan so'zlarga qo'shilganda fonetik variantlarga ega bo'ladi: biribchi va ikkinchi shaxs affikslari undosh bilan tugagan so'zlarga qo'shilganda i tovushi, III shaxs egalik affiksi unli bilan tugagan so'zlarga qo'shilganda s tovushi orttiriladi: kitobim, kitobing, kitobimiz, kitobingiz. Bunda i va s tovushlari fonetik talabga ko'ra orttirilgan bo'lib, tutashtirish affiksi vazifasini bajaradi.

O'zbek tilida

Birlik