K arim a q osim ova
— Qish kelganda qozonda qaysi b o ‘yoq qolgan edi?
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Falak, libos sozini qaysi sozlar bilan almashtirish mumkin (falak — osm on gum bazi, osm on, ko‘k; libos — kiyim, ust-bosh) — Bahoroyning gullari nomini sanab bering.
- „D adam qurgan dengiz“
- „Jaloliddin Manguberdi"
— Qish kelganda qozonda qaysi b o ‘yoq qolgan edi?
— Yoz uyqudan u yg‘onib nimani o ‘ylab ketibdi? — Yoz qaysi bo ‘yoqlarni olganini о ‘ylab toping. — Kuz qaysi bo ‘yoqlarni о ‘chirib, uning о ‘rniga qaysi bo ‘yoqlarni surtib chiqdi? — Qish o ‘z zahrini nimalarga sochadigan bo'lib qolibdi? 2. Darslikdagi savol-topshiriqlar ustida ishlanadi. Bularni barcha guruh bajaradi. G u m h n in g faol ishtirokiga qarab ball qo'yiladi. 3. O 'qituvchi „K um ush qish" va o'qilgan asar yuzasidan tuzgan test topshiriqlarini guruhlarga tarqatadi. 4. Qish fasli bilan bog'liq m aqol va topishm oqlar aytiladi: Bahor, yoz, kuz qishlaydi, Qish paytida ishlaydi. (Pechka) Qish yopingichingni q o 'y m a, Yoz o'zin g bilasan. (M aqol) 5. O 'qituvchi sard o rlar uchu n asar m atni yuzasidan sav ol-to psh i riqlar tuzib keladi. Bu savol-topshiriqlar konvertlarga solinib, g u ru h larga beriladi. 1 -guruh uchun. — A yozbobo deraza oynalariga qanday qilib naqshlar chizadi? — „Qiyom iga kelib“ birikm asining m a’nosini izohlab bering (ayni m e’yoriga, m arom iga yetgan holga kelgan). 2-guruh uchun. — Falak, libos so'zini qaysi so'zlar bilan almashtirish mumkin? (falak — osm on gum bazi, osm on, ko‘k; libos — kiyim, ust-bosh) — Bahoroyning gullari nomini sanab bering. 3-guruh uchun. — ,,S h ito b “ so'zin in g m a’nosini izohlang (harak atnin g b ajari- lishidagi tezlik) — S araton qaysi payt ekanini ayting. 4-guruh uchun. — Bahor tabiatida yuz beradigan hodisalarni ayting. — Z a ’far, zarg'aldoq ranglar qanday rang? Ranglar ichidan olib ko'rsating. (zarg'aldoq — to 'q sariq rang, z a ’far — sap-sariq, som on rang). 5-guruh uchun. — Qish chillasi necha kun va unga qaysi vaqt kiradi? — E rtakda badiiy vositalardan nim a k o 'p ro q qo'llan ilgan ? (jo n lantirish) Darsni yakunlash va tarbiyaviy xulosa chiqarish. Bunda quyi dagicha savollar beriladi: — Dars sizga yoqdimi? N im asi yoqdi? — Bugun darsda nim alarni bilib oldingiz? — Siz qishda tabiatni, tabiat ehsonlarini asrash uchun nim alar qilyapsiz? S o'ngra o'qu vch ilam ing um um iy ballari e’lon qilinadi. Uyga vazifa: ertak m atnini ifodali qilib o'qishga, unga reja tuzib, shu reja asosida qayta hikoyalashga tayyorlanib kelish. Hikoyani o'qish m etodikasi Hikoya kichik hajmli badiiy asar bo'lib, u nda kishi hayotidagi m a’lum bir voqea, hayotning m uhim tom onlari um um lashtirib tasvirlanadi. „H ikoya k o 'p in ch a kishi hayotida bo'lgan bir epizodni tasvir etadi. U ning m azm uni ertakdagidan ortiqroq h ay o tiy dir"14. 14 S u lto n I. A dabiyot nazariyasi. - T o sh k e n t: „ 0 ‘q itu v c h i" , 1980. 245- bet. H ikoya m azm u nan boshlang'ich sin f o'quvchilari u ch u n m os ja n r hisoblanadi. K ichik yoshdagi o'quvchilarni q ahram onlam ing x atti- harakati, tashqi k o 'rin ishi, p o rtret tasviri, voqea-hodisalar haqidagi hikoyalar k o 'p ro q qiziqtiradi. Shuning uchun bolalam i hikoya bilan tanishtirish uning sujetini tushuntirishga bog'lab olib boriladi. B oshlang'ich sinflarda hikoyani o'qishga bag'ishlangan izohli o 'q ish darslarida o'q ilg an hikoya m azm unini ochish, lug 'at ustida ishlash, o'q ilg an m atn ni qayta hikoyalash kabilar asosiy ish turlaridan hisoblanadi. H ikoya m azm uni o d atda savollar asosida tahlil qilinadi. S o 'roq lardan ikki m aqsadda: hikoya m azm unini tahlil qilish ham da dalillar, m ulohazalar, xulosalarni taqqoslash, voqea-hodisalar, xatti- harakat o'rtasidagi bog'lanish lam i aniqlash va um um lashtirish u c h u n foydalaniladi. Hikoyani o 'q ish darsida o 'quvchilar tushunm aydigan so 'z va iboralar m a’nosini tushuntirish ham m uhim , aks holda u la r hikoya m azm unini tu sh u n a olm aydilar. Hikoyani o 'q ish d a uning m azm unini tahlil qilish va shu asosda o 'q u v ch ilar n u tq in i o'stirish m arkaziy o 'rin egallaydi. H ikoya o 'q ib bo'ling ach, o 'q u v c h ila r o'ylashi, o 'z m ulohazalarini aytishi uch u n tayyorlanishga vaqt berish kerak. O 'qilgan asar yuzasidan beriladigan dastlabki savollardan m aqsad hikoya bolalarga yoqqan-yoqm aganligi, undagi qaysi q ah ram o n n in g xarakteri bolaga ta ’sir etganini bilishdan iborat. S h undan keyingina hikoya sujeti, voqeaning y o'nalishini ochishga, personajlar xarakterini tushunishga, nihoyat, asarning asosiy g'oyasini bilib olishga yordam beradigan savollardan foydalaniladi. Badiiy asarni tahlil qilishda sujetni to 'liq tushuntirishga berilib ketib, q ah ram on larga tavsif berish, asar qurilishi va tilini tahlil qilish kabi ish turlari e ’tib o rd an chetda qolmasligi lozim. E rtak janriga xos m atn lar jozibadorligi bilan bolani o 'z ig a to r- tadi. L ekin hik o y a jan ri ham hayotiyligi bilan o'zig a xos. H ikoyada v oqealar tez rivojlanib boradi. U n d a inson hayoti, u bilan b o g 'liq hayotiy lavhalar b ay o n etiladi. O 'q u v ch ilar q a h ra m o n la m in g xarak teri, ulardagi xususiy atlar bilan qiziqadilar. M asalan, 3 -sin f „ O 'q ish k ito b i“ dagi „D adam qurgan dengiz“ (H akim N azir), ,,O lm a “ (M alik M urodov), „Ilm li m ingyashar" (N u rm a t M aqsudiy), „Xazonchinak“ (O '. H osh im ov ), „ Q o ‘sh terak“ (A. Irisov), „Mehnatkash qiz “ (O ybek) va boshqa qiziqarli h ikoyalar berilgan. U lar m avzu jih a td a n xilm a- xil b o 'lib , q ah ra m o n la rin in g xarakter-xususiyatlari bilan ham farq qiladi. Hikoya b iro r bir davr bilan bog'liq b o ‘ladi. O 'quvchilar q ah ra m onlam ing m a’naviyatiga bo'lgan qiziqishlari tufayli hayotning nurli va qorong'i to m onlari xususida m uayyan tushunchaga ega b o'la bosh- laydilar. U larda go'zallik va nafosatga m uhabbat, yovuzlikka nisbatan nafrat tuyg'usi hikoyalar bilan tanishish va uni tahlil qilish davomida shakllanib boradi. M asalan, 3-sinfda „Jaloliddin Manguberdi" hikoya- sida Chingizxon va uning qo'shinlariga nisbatan nafrat uyg'otilsa, Jaloliddin M anguberdining xatti-harakati m isolida ona-V atanga m ehr- m uhabbat uyg'otiladi, uning taqdiri orqali o 'z ajdodlaridan faxrlanish tuyg'usi paydo bo'ladi. Hikoya tahlili adabiy tur sifatida o'ziga xos xususiyatlari va vazi- fasidan kelib chiqib ish ko'rishni taqozo etadi. U ndagi h a r bir so'z, ibora, gap yozuvchining fikrini ifodalashga xizm at qiladi. Hikoya m atni uning m azm unini yoki badiiy xususiyatlarini o'rganishdagina emas, tahlilning ifodali, adabiy, shartli yoki ijodiy o 'qish, m uam m oli usullardan foydalanish uch un ham m anba bo'lishi lozim. B oshlang'ich sinflarda hikoya sujeti, kom pozitsiyasi, qahram on- larini o'rganish bo'y ich a turli tahlillar m atn ustida ishlash asosida olib boriladi. Bunda o'quvchining ijodiy faolligi ortadi, ijodiy fikrlash doirasi kengayadi. „Jaloliddin M anguberdi“ hikoyasi qahram onlarini, ularning xatti-harakatlarini o'rganish va tahlil qilishni m atnga tayangan holda quyidagi reja asosida am alga oshirish m um kin: 1. C hingizxonning hiyla ishlatgan o 'rn in i m atn d a n topish. U ning o'quvchilarda qanday taassurot qoldirganligini aniqlash. 2. Jaloliddin M anguberdining E ron va A fg'onistonda m o'g'ullarga qarshi kurashib, erishgan g'alabasi tasvirlangan o 'rin n i topib o'qish. 3. Lashkarboshilarning o'lja taqsim lashi oqibatida nim a yuz berga- n in i aniqlash. Bu o 'rin n i m atnd an topish. 4. Jaloliddin M anguberdining jasorati yana qaysi o 'rin d a k o'rin- ganini aniqlash. 5. C hingizxon Jaloliddin M anguberdiga nim a uch un tan berganini aytish. Shundan so 'n g o'quvchilar Jaloliddin M anguberdi haqida ongli fikr yuritadilar. C hingizxon bilan Jaloliddin M anguberdining xatti- harakatlarini taqqoslab, farqlaydilar. Hikoya m azm unini o'zlashtirish bo'yicha m atn asosida quyidagi cha ishlar am alga oshiriladi: 1. M atn m azm uni yuzasidan o'qituvchi savollariga javob berish. 2. H ikoya m atni asosidagi savol-topshiriqlam i bajarish. 3. Hikoya m azm uni yuzasidan o'quvchilam ing savollar tuzishi. 4. H ikoya m azm uniga m os rasm lar chizish. 5. H ikoya m atnini qism larga bo'lish. 6. H ar bir qism ga sarlavha topish. 7. Hikoyaga reja tuzish. 8. Reja asosida qayta hikoyalash (to ‘liq, qisqartirib va ijodiy qayta hikoyalash). 9. Reja asosida bayon yozish. Tahlilda o ‘qilayotgan hikoya m atnining tushunarliligi hal qiluvchi aham iyatga ega. Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling