K arim a q osim ova
fo n etik a , gram m atika, imlo va nutq o'stirish
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1. Ona tili oqitish metodikasining predmeti nimadan iborat 2. Metodika fani qanday masalalarni organadi
- 5. Ona tili oqitish metodikasi fanining metodologik asoslari ni izohlang. 6. Ona tili oqitish metodikasining boshqa fanlar bilan bogliqligini tu- shuntiring.
- 9. Empirik mctodni tushuntirib bering. 10. Eksperiment vazifasiga kora qanday hollarda otkaziladi 11. Ona tilini oqitish tarixiga tavsif bering.
3. fo n etik a , gram m atika, imlo va nutq o'stirish.
U larda o 'q u vchilar o'zlashtirishi lozim bo'lgan bilim lar m azm uni va ularning bilim, ko'nikm alariga qo'yilgan talablar ko'rsatiladi: H ar bir bo'lim bir necha qism lardan iborat. M asalan, „Sinfda, sinf- dan tashqari o'qish va nutq o'stirish" bo'lim i „Sinfda o 'q ish ", „Sinfdan tashqari o 'qish", „O 'qish mavzulari". „O 'qish ko'nikm alari". „M atn ustida ishlash" kabi qismlarni o 'z ichiga oladi. Savol va topshiriqlar 1. Ona tili o'qitish metodikasining predmeti nimadan iborat? 2. Metodika fani qanday masalalarni o'rganadi? 3. Ona tili o'qitish metodikasining asosiy vazifalarini ta'riflab boring. 4. Boshlang'ich sinflarda ona tili o'qitish metodikasi fanining asosiy bo'limlarini aytib bering. 5. Ona tili o'qitish metodikasi fanining metodologik asoslari ni izohlang. 6. Ona tili o'qitish metodikasining boshqa fanlar bilan bog'liqligini tu- shuntiring. 7. Ona tili o'qitish metodikasining o'ziga xos tamoyillari qaysilar? Ularga tavsif bering. 8. Nazariy metod nima va n qanday hollarda tatbiq etiladi? 9. Empirik mctodni tushuntirib bering. 10. Eksperiment vazifasiga ko'ra qanday hollarda o'tkaziladi? 11. Ona tilini o'qitish tarixiga tavsif bering. 12. Boshlang'ich sinflarda ona tili mashg'ulotlarining turi va mazmunini sharhlung. 13. Boshlang'ich sinflar ona tili davlat ta’lim standarti va dasturiga o'z nuinosabatingizni bildirib taqriz yozing. 14. „Ona tili — boshlang'ich sinflarda o'quv predmeti" mavzusida qisqa- clia ma’ruza tayyorlang. SAVOD 0 ‘R G A T IS H M E T O D IK A S I Savod o‘rgatish metodikasining ilmiy, psixologik va lingvistik asoslari 0 ‘qish va yozish — nutq faoliyatining turi. M aktabda o'qitish elem en tar o'q ish va yozishga o'rg atish d an boshlanadi. ,,Alifbe“ga asoslangan holda qisqa vaqt ichida o 'q u v chilar o 'q ish va yozishga o'rgatiladi. y a’ni o'q ish va yozish ko'nikm asini egallaydilar. Savod o 'rg atish davrida o 'q ish va yozish harakatini m aqsadga m uvofiq ravishda bajara olish o 'q ish va yozish k o'nikm asi deyiladi. Bu k o 'n ik m a bilim ni talab qiladi, ch un k i har qanday k o 'n ik m a bilim siz shakllanm avdi. Bilim k o 'n ik m ag a aylanm agan bo 'lish i m um kin. M asalan, bola v harfining elem en tlarin i, yozuv chiziqlari orasiga q anday joylashtirilishini bilib, uni daftarda yoza olm asligi yoki o 'q u v c h i harflam i tanib, ularni o 'q iy olmasligi m um kin. Yozish k o 'n ik m asin i hosil qilish uch un boshqa faoliyat tu rlari, y a ’ni yozish jaray o n id a partada to 'g 'ri o 'tirish , ruchkani b arm o q lar orasida tu - lish, daftarni qiyalikda qo'yish kabilar h am o 'rgatilad i. O 'q ish va yozish ko'nikm asi takom illashtirila borib, m alakaga aylantiriladi. M alakaning shakllanishi uchun bir faoliyat bir necha bora takrorlanishi lozim. Yozish m alakasida o'quvchi ruchkani qanday ushlash, qanday yurgizish haqida o 'y lab o 'tirm ay , so'z va gaplarni yoza boshlaydi. D em ak, o'qish va yozish malakasi harakatning o'y lab o 'tirm a y am alga oshirilish jarayonidir. M alaka o'qitishning keyingi bosqichlarida m ustahkam lanib, avtom atlashish darajasiga yetkaziladi. O 'q ish va yozish kishi nutq faoliyatining turi bo'lib, u nutqqa oid m alakadir. O 'qish m alakasi ham , yozish malakasi ham nutq faoliya tining boshqa turlari bilan, ya’ni og'zaki hikoya qilish, o'zgalar nutqini eshitish orqali anglash, ichki n u tq bilan uzviy bog'liq holda shaklla nadi. M aktabda o'qitishnin g muvaffaqiyati savod o'rgatishning qanday tashkil etilganligiga bog'liq. O 'quvchini savod o'rgatish jaray o nid a elem entar o'qish va yozishga o 'rgatish d a o'q u v ch ilam in g faoliyat ko'rsatishi va nutq faoliyatiga kirishishlari uchun talab bo'lishi, o 'z fikrini og'zaki yoki yozm a ifoda- lashi uchun zaruriyat va ehtiyojni yuzaga kcltiruvchi vaziyat yaratilishi lozim. 0 ‘qish va yozish m alakasi biri ikkinchisining muvafifaqiyatli am alga oshuvini t a ’m inlaydi. Shuning uch u n ham o'qishga o'rgatish bilan yo zuvga o'rgatish parallel olib boriladi va bu faoliyat m u n tazam ravishda m ashq qildiriladi. Shunday ekan, savod o'rgatish jarayo nid a bola juda k o 'p o'qishi va yozishi zarur. O 'qish uchun ham , yozish u ch u n ham yangi m atn olinadi, chunki bir m atnni bir n echa bor qayta o'qish bilan m aqsadga erishish qiyin. Bu k o'p in ch a o'qilgan m atnni yuzaki yodlab olishga olib keladi. Takroriy faoliyatda vaziyat va m azm unning alm ashinishi m alakani m ustahkam lashga yordam beradi, qobiliyatni o'stiradi. O 'quvchi oldida uzoq m uddatda am alga oshadigan m aqsad — o'qish va yozishni o'rganish ham da hozirda bajarishi shart bo'lgan kundalik m aqsad — topishm oqni o'qish va javobini topish, so 'z va gaplarni o 'qish, rasm asosida so'zlab berish kabilar turadi. O 'zbek tili yozuvi tovush yozuvi, y a’ni fonem atik yozuvdir. H a r bir tovush uchun, h ar bir fonem a u ch u n maxsus grafik shakl (harf) olingan. O 'qishda grafik shakllar tovushga aylantirilsa, yozuvda aksincha, to vushlar harflarga aylantiriladi. Bu o'q ish va yozish faoliyatida o'quvchi uchun qiyinchilik tug'dirgandek tuyulsa-da, aslida o'q ish va yozish jarayonini soddalashtiradi, chunki tilim izdagi tovushni ifodalovchi harflar soni u n ch a k o'p emas. O 'qish va yozishni o'zlashtirish uchun tovush va harflam ing o 'zaro m unosabaliga oid qoidalarni o'zlashtirish kifoya. Savod o'rgatish m etodikasida o'zb ek tili tovushlar va harflar tizim ining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish talab etiladi. 0 ‘zbek tilining tovush tizimi va yozuvi. O 'zbek tili yozuvi fonem atik yozuv hisoblanadi. 1993-yil 2-sentabrdagi „L otin yozuviga asoslangan o'zbek alifbosini joriv etish to 'g 'risid a"g i qonunga m uvofiq o'zbek tili yozuvi uchun lotin grafikasi asos qilib olindi. N utqning h a r bir tovushi uchun unga mos grafik shakl qabul qilindi. O 'qituvchi savod o'rgatish jarayonida o'qu v chilarni tovush va harf lar bilan tanishtirishda, ularni sintezlab o'qishga o 'rgatishda o'zbek tilining fonetik xususiyatlarini hisobga olishi zarur. Savod o'rgatish analitik-sintetik tovush m etodiga asosan olib bo riladi. S o'z b o 'g 'in g a bo 'linad i, b o 'g 'in d an kerakli — o'rganilayotgan tovush ajratilib olinadi, tahlil qilinadi, o'rganiladigan h arf bilan sintezlanadi, shu asosda harf va butun o'qish jarayoni o'zlashtiriladi. B unda o'zbek tili grafik tizim i, tovushlam i yozuvda belgilash xusu siyatlari hisobga olinadi. Savod o'rgatishda o'zb ek tili grafik tizim ining quyidagi xususiyatlarini hisobga olish m uhim aham iyatga ega: 1. Savod o'rgatishda to vu sh-h arf bilan tanishtirish unlilardan bosh lanadi. Hozirgi o ‘zbek tilida 6 ta unli fonem a mavjud: a, o, i, e, u, o ‘. E harfi so 'z va b o 'g 'in boshida q o 'llan ad i Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling