K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

bob. QISHLOQ XO‘JALIGI KORXONALARIDA YORDAMCHI VAUMUMISHLAB CH1QARISH XARAJATLARI HISOBI

1. 
   Qishloq xo‘jaligi korxonalarida yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari hisobiva ularningtaqsimlanishi
   

Qishloq xo‘jaligi korxonalarini yordamclii ishlab chiqarish xo‘jaliklarisiz tasawur etib bo'lmaydi. Yordamchi ishlab chiqarishxo‘jaliklari deganda qishloq xo‘jaligi korxonasining asosiy faoliyat turlarigaxizmat ko'rsatuvchi xo‘jaliklartushuniladi. Ulamingasosiylarigaquyidagilarkiradi: *mashina-traktor parki (MTP);
*ta‘mirlash ustaxonalari;
*avtotransport xo‘jaligi;
*elektr, gaz va suv ta’minoti xo‘jaligi;
*ishchi hayvonlami saqlash xo‘jaligi va boshqalar. Ushbuvaboshqaturdagi yordamchi ishlab chiqarish xo‘jaliklari qishloq xo‘jaligi korxonalarining barcha tarmoq va sohalariga xizmat koYsatadi. Bu xo‘jaliklaming xarajatlari qishloq xo‘jaligi korxonasi tomonidan yyetishtirilgan u yoki bu turdagi mahsulotlami yetishtirishga bevosita taalluqli bo‘lmaganligi uchun ularni dastlab alohida schotlardayig‘ish, so‘ngra esa hisobot davri oxirida biror mezonga asosan taqsimlash zarurati tug‘iladi. Bunday xarajatlar hisobi dastlab maxsus 2310 «Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari» schotida olib boriladi. Ushbu schotning debetida yordamchi ishlab chiqarish xo‘jaliklariga haqiqatda sarflangan xarajatlar to‘planadi, uning kreditida esa yordamchi ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlaming qishloq xo‘jaligi korxonasining tarmoq va sohalari bo‘yicha asosiy ishlab chiqarish hamda sotish va boshqarish xarajatlari schotlari o‘rtasida taqsimlanishi (hisobdanchiqarilishi) aks ettiriladi. Xarajatlar hisobini hisobot davrlari (oy, chorak, yil) mobaynida reja tannarxda yurituvchi korxonalarda 2310 «Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari» schotining kreditida xarajatlar taqsimoti reja tannarxida hisobdan chiqarib boriladi vayilning oxirida haqiqiy xarajatlar aniq bo‘lgach, kalkulyatsiya farqi «qizil yozuv» yoki «qo‘shimchayozuv» usullarigamuvofiq ushbu schotning kreditida aks ettiriladi.
Qishloq xo‘jaligi korxonalari o‘zlarining hisob siyosatiga ko‘ra ishchi schotlar rejasida 2310 «Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari» schoti
tizimida har bir yordamchi ishlab chiqarish bo'linmasi xarajatlari hisobi uchim alohida schotlami ham ochishlari imimkin, masalan:

2311. 
      «МТР xarajatlari»;
      
2312. 
      «Ta‘mirlar ustaxonasi xarajatlari»;
      
2313. 
      «Avtotransport xo‘jaligi xarajatlari»;
      
2314. 
      «Suv xo‘jaligi xarajatlari»;
      
2315. 
      «Elektr ta’minoti xo‘jaligi xarajatlari»;
      
2316. 
      «Ishchi hayvonlami saqlash xarajatlari»;
      
2317. 
      «Boshqa yordamchi ishlab chiqarish xo‘jaliklari xarajatlari».
      

2310 «Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari» schotlar tizimida ochilgan
barcha schotlami yuritishgaturli boshlang'ich hujjatlar, oraliq vayig‘ma hisob registrlari ma’lumotlari asos bo‘lib hisoblanadi. Ulaming asosiylariga quyidagilarkiradi:

1. 
   «Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari bo‘yicha hisobob> (18b- shakl);
   
2. 
   «Ta’mirlash ustaxonasi xarajatlari hisobi jumali»;
   
3. 
   «Nuqsonlar va ularni bartaraf etishga ketgan sarf-xarajatlar qaydnomasi»;
   
4. 
   Yo‘l varaqalari, TTN, nakladnoylar;
   
5. 
   «Transport xarajatlari yig‘ma qaydnomasi»;
   
6. 
   «MTPdan foydalamsh xarajatlarining yig‘ma qaydnomasi»;
   
7. 
   Schot fakturalar;
   
8. 
   Naryadlar va boshqalar;
   

«Mahsulot (ish, xizmatjlar ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamdamoliyaviy natijalami shakllantirish taribi tug‘risidanizom»ga ko‘ra yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari hisobi uchun moijallangan schotlarda xarajatlar ulaming quyidagi moddalari bo‘yicha aks ettirilishi lozim:
*material xarajatlari;
*asosiy va qo‘shimcha ish haqlari;
*ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar;
*amortizatsiya xarajatlari;
*boshqa ishlab chiqarish xarajatlari.
Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari hisobi uchun moMjallangan schotlaming har birining (2311,2312,2313,2314 va boshqalar) debetida yuqorida keltirilgan xarajat moddalariga guvohlik beruvchi hujjatlar asosida quyidagi yozuvlar qilinadi:
Debet 2311-2317 Kredit 1010-1090-material xarajatlariga;
Debet 2311 -2317 Kredit 6710 - mehnat haqi xarajatlariga;
Debet 2311 -2317 Kredit 6520 - ijtimoiy sug‘urta xarajatlariga; Debet 2311 -2317 Kredit 6510 - sugriirtalash xarajatlariga;
Debet 2311 -2317 Kredit 6010,6990 - ish, xizmat xarajatlariga; Debet 2311-2317 Kredit 2510- umumishlab chiqarish xarajatlarining hisobdan chiqarilishiga.
Har bir yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari schotining debetida to‘plangan xarajatlar qishloq xo‘jaligi korxonalarida qabul qilingan tartiblarga ko‘ra dastlab asosiy ishlab chiqarish tarmoqlari, ushbu tarmoqlar ichida alohida sohalar ichida esa mahsulot turlari o‘rtasida taqsimlanadi. Chunonchi: