K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

jadval

0‘stirishdagi va boquvdagi mollar bo‘yicha 1 s o‘sgan vazn va g s tirik vazn tannarxi kalkulyatsiyasi

Ko‘rsatkichlar	Qoramollar	Tirik	Tannarx,
	soni	vazn,s	niing so‘m
1. Ml boshiga qoldiq	45	45	26400,0
2. Hisobot yilda olindi:	46	20	11878,0
*nasl	40	5	1488.0
Vsgan vazn	-	15	7790.0
*chetdan olindi	6	4	2600.0
3. Jami (1+2)	91	65	38278,0
4. Cliiqim:	16	243	14134,0
*asosiy podagao‘tkazildi	10	15	8834,0
*sotildi va boshqa chiqitnlar	5	9	5300,0
*o'ldi	i	0.3	-
4. Ml oxiriga qoldiq	75	40,7	24144,0
5 Tannarx:
* 1 s tirik vazn			588.90
*1 so'sgan vazn			519.30

¹⁰ Guruhga kiruvchi mollaming tirik vazni ularning har birini torozida tortish o' 1 i bilan aniqlanadi va maxsus dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi.

2. 
   jadvaldanko‘rinibturibdiki, 1 sentner tirik vaznning tannarxi 588,9 ming so‘mni (38278,0 / 65), 1 s o‘sgan vaznning tannarxi 519,3 ming so‘mni (7790,0 /15) tashkil etgan. Guruhga kiruvchi mollarchiqimining qiymati, mos ravishda, (1) asosiy podaga o‘tkazilgan yosh mollar bo‘yicha
   

1. 
   ming so‘mni (15*588,90), (2) sotilgan va mollar bo‘yicha 5300,0 ming so‘mni (9*588,9) tashkil etgan.
   

Go‘sht yo‘nalishidagi yirik shoxli qoramolchilik. Go‘sht yo‘nalishidagi yirik shoxli qoramolchilik sohasida kalkulyatsiyaobyekti bo‘libo‘sgan vazn, 8 oygacha bo‘lgan buzoqlar vatirik vazn, shuningdek 8 oydan oshgan yosh mollar hamda boquvdagi yirik mollar bo‘yicha ulamingo‘sgan vazni vatirik vazni hisoblanadi.
8 oygacha ho ‘Igan buzoqlar ho ‘yicha Iso ‘sgan vaznning tannarxi quyidagi ketma-ketlikda va tartibda aniqlanadi.

1. 
   . Asosiy poda (sigirlar va xo‘kizlar), 2 yoshdan oshgan buqa va boquvdagi mollami boqish va parvarishlashga, shuningdek 8 oygacha bo‘lgan buzoqlarni parvarishlashga ketgan jami xarajatlar (yordamchi mahsulot qiymati chegirilgan holda) topiladi.
   
2. 
   . 8 oygacha bo‘lgan buzoqlaminghisobot davrida o‘sgan vazni topiladi.
   
3. 
   . Yuqoridagi tartibning 1-bandida topilgan jami sumrna 8 oygacha bo‘lgan buzoqlaming o‘sgan vaznigabo‘linadi. Shuyo‘1 bilan topilgan summa 8 oygacha bo‘ lgan buzoqlar bo‘yicha 1 s o‘ sgan vazning tannarxini tashkil etadi.
   

8 oygacha ho ‘lgan buzoqlar bo ‘yicha l s tirik vaznning tannarxini aniqlash uchun dastlab asosiy podaga ketgan sarf-xarajatlarga (yordamchi mahsulot qiymati chegirilgan holda) ushbu guruhga kimvchi buzoqlaming hisobot yili boshidagi balans qiymati hamda chetdan olingan buzoqlaming qiymati qo‘shilib ulaming jami qiymati topiladi. Topilgan summani yil oxiridagi 8 oygacha bo‘lgan buzoqlar hamda hisobot yilida chiqim bo‘lgan (o‘lganlardantashqari) buzoqlaming jami vaznigabo‘lishorqali 1 s tirik vaznning o'rtacha tannarxi aniqlanadi. Ushbu о‘rtachatannarx jami 8 oygacha boTgan buzoqlaming jami qiymatini, shuningdek emizikli buzoqlaming hisobot yili oxiridagi qiymatini aniqlashga asos bo‘ladi.
8 oydan oshgan yosh mollar hamda boquvdagi yirik mollar bo‘yicha ulaming o‘sgan vazni va tirik vaznining tannarxi ham yuqoridagi tartibga o‘xshash tarzda aniqlanadi.
Qo‘ychiIik. Qo‘ychilikda kalkulyatsiya obyekti bo'lib asosan o‘sgan vazn (go'sht). tirik vazn, qo‘zi, jun hisoblanadi. Asosiy mahsulotning tannarxi sohaga qilingan jarni ishlab chiqarish xarajatlaridanyordamchi mahsulotlar (go‘ng. o'lik tug' ilgan va tug'Ugandan keyin o'lgan qo‘zilarterisi, texnik maqsadlarda ishlatilgan oigan mol go'shti) qiymatini ayirgandaii keyin qolgan summadan iborat bo‘ladi. Ushbu summa olingan mahsulotlar o‘rtasida ulaming sotish bahosi qiymatidagi hissasiga qarab taqsimlanadi.
Misol: Go‘sht, jun va qo‘zi yo‘nalishiga ixtisoslashgan termer xo‘jaliginingjami xarajatlari 285500 ming so‘m. Olingan mahsulotlar: (1) o'sgan vazn (go‘sht) 400 s; jun 100 s; olingan qo‘zilar soni 500 bosh. Sotish hajmi (sotish baholarida): go‘sht - 30000 ming so‘m; jun -20000 ming so‘m; qo‘zi -3750 ming so‘m.
Yuqoridagi misolda keltirilgan shartli ma’lumotlarga asosan qo‘ychilikdan olingan mahsulotlar tannarxining hisob-kitobi 13.3-jadvalda keltirilgan.

2. 
   jadval
   

Qo‘ychilik sohasida mahsulot tannarxini aniqlash hisob-kitobi

Mahsulot turi	o-i- cliov birligi	Ill	Mahsu- lotlanii sotish baho- l:iritl:l”i (|iyinati, ming SO‘111	Mahsu lotning sotish hajmi dagi hissa- si, %	Ishlab rhiqari xarajatlari, ming so’m	Bir hirlik mahsulot tannarxi, ming so‘ni
Go’sht	s	400	300000	92.7	264658	661,6
Jllll	s	100	20000	6,2	17701	177.0
Qo’zi	bosh	500	3750	U	3141	6.28
Jami	-	-	323750	100,0	285500	-

2. 
   jadvaldan ko‘rinibturibdiki, o‘sgan vazn (go‘sht)ningjami tannarxi 264658 ming so‘mni (285500*92,7%), 1 sentner go‘shtning tannarxi 661,6 ming so‘mni (264658 /400), jun yetishtirishga sarflangan jami xarajatlar 17701 mingso‘mni (285500*6,2%, 1 sentner junning tannarxi esa 177 ming so‘mni (17701/100), qo‘zi yetishtirishning jami tannarxi 3141 mingso‘mni (285500*1,1%), olingan 1 bosh qo‘zining tannarxi 6,28 ming somini (3141 /500) tashkil etgan.
   

Parrandachilik. Parrandaehilikda ishlab chiqarishning turli yo‘nalishlari hamda bosqichlariga qarab turlicha asosiy mahsulotlar olinadi. Chunonchi, tuxum yo‘nalishidagi parrandachilik ishlab chiqarishining birinchi bosqichida 1 kunlik jo‘ja, ikkinchi bosqichida boquvdagijo‘jalamingo‘sgan vazni, keyingi bosqichida esa olingan tuxum asosiy mahsulot hisoblanadi. Mos ravishda, ushbu mahsulotlar tannarxi kalkulyatsiya qilinadi.
1 kunlik jo‘jalaming tannarxi inkubasiyaga qo'yilgan tuxumlai' qiymati hamda inkubasiya xarajatlari (mehnat haqi, ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar, elektr energiyasi, isitish va boshqa turdagi xarajatlar) birgalikda olingan summadan yordamchi maxsulot qiymatini chegirib tashlagandan so‘ng qolgan summani olingan 1 kunlik jo‘jalar soniga bo‘lish orqali topiladi. Misol uchun, fermer xo‘jaligi 21 kundan iborat inkubasion davrga qo‘yilgan 50000 dona tuxumdan 49500 dona 1 kunlik jo‘ja olgan, inkubasion sexningjanii xarajatlari jami 20500 mingso‘mdan iborat bo‘lgan deylik. U holda 1 dona bir kunlik jo‘janing tannarxi o‘rtacha 414 so‘mni (20500/49500) tashkil qiladi.
Bir kunlik jo‘jalar kirim qilingan kundan boshlab, to 4-5 oygacha o'stirishdagi va boquvdagi mollar guruhiga kiritiladi. Ushbu davrda kalkulyatsiya obyekti bo‘lib o‘sgan vazn hisoblanadi. 0‘sgan vaznning tannarxini topish uchun o‘stirishdagi va boquvdagi tovuqlarga sartlangan xarajatlar (yordamchi mahsulotlar qiymati chegirilgan holda) summasi hisobot davrida o‘stirishdagi va boquvdagi tovuqlaming o‘sgan vazni miqdoriga bodinadi.
0‘ strishdagi va boquvdagi tovuqlaming tuxum bemvchi tovuqlar guruhiga o‘tkazilgan kundan boshlab kalkulyatsiya obyekti bodib tuxum hisoblanadi. Bir birlik tuxum tannarxini topish uchun tuxum beruvchi tovuqlar guruhiga sarflangan jami ishlab chiqarish xarajatlari (go‘ng, pat, qanot qiymati chegirilgan holda)jami yig‘ishtirib olingan tuxumlar soniga bodinadi.
Asalarichilik. Asal yo‘nalishidagi asalarichilikda kalkulyatsiya obyekti bodib asal, asalari uyasi, asalari suti, yangi oila kabi asosiy va yondosh mahsulotlar hisoblanadi. Ushbu mahsulotlar tannarxini kalkulyatsiya qilishda ulaming barchasi belgilangan koeffitsiyentlarda shartli mahsulotga (asalga) o‘tkaziladi. Shundan so‘ng barcha turdagi shatrli mahsulotlamingjami shartli mahsulotdagi hissasi topiladi. Ushbu hissa asosidaasalarichilikka sarflangan jami xarajatlar mahsulotlar o‘rtasida taqsimlab chiqiladi. Mar bir turdagi shartli mahsulot bo‘yicha topilgan xarajat shu turdagi mahsulotning olingan miqdoriga bodinib, bir birlik mahsulotning tannarxi topiladi.
Baliqchilik. Baliqchilikda kalkulyatsiya obyekti bodib baliq va baliq bolalari hisoblanadi. Ushbu mahsulotlar tannarxini kalkulyatsiya qilishda ulaming barchasi bdgilangan koeffitsiyentlarda shartli mahsulotga (baliqqa) o‘tkaziladi. Shundan so‘ng bareha turdagi shatrli mahsulotlaming jami shartli mahsulotdagi hissasi topiladi. Ushbu hissa asosida baliqchilikka sarflangan jami xarajatlar mahsulotlar o‘rtasida taqsimlab chiqiladi. Har bir turdagi shartli mahsulot bo'vicha topilgan xarajat shu turdagi mahsulotning olingan miqdoriga boiinib, bir birlik mahsulotning tannarxi topiladi. Baliq bolalariga to‘g‘ri keladigan xarajatlar baliqchilik sohasi uchun tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari sifatida kelgusi hisobot davriga o‘tkaziladi.
Tayanch iboralar
Chorvachilik - mahsulot va nasi beradigan bareha jonli hayvonlami yetishtirish bilan bog‘liq jarayonlar majmuasi.