K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

To ‘rtinchidan, import tovarlar bo‘yicha bojxona todovlarining har bir birlik tovaming sotib olish narxiga qo‘shiladigan mos ravishdagi aksiz soligd, QQS soligd, bojxona boji va bojxona yigdmlari summasi topiladi.



Ushbu sanab o'tilgan muolajalar amalga oshirilgandan so'ng kelib tushgan har bir birlik tovaming o‘rtacha sotib olish qiymati (tannarxi) yuqoridagi matematik qurilma asosida topiladi.
l-misol. Ulgurji savdo korxonasida 2008-yil 15-yanvar к uni 25-son schot faktura bilan gilarn to‘qish fabrikasidan quyidagi tovarlar qabul qilindi.

Л»	Tovarning nomi	OMcliov birligi	Soni	Bahosi	Jo'natish qiyinati	QQS, 20 %	JVIov smnnnisi
1	Gilam 1.4 1.8	Dona	100	7500	750000	150000	900000
2.	Gilam 1.8*2.6	Dona	200	9000	1800000	360000	2160000
3.	Gilam 2*3	Dona	300	12500	3750000	750000	4500000
	Jami				6300000	1260000	7560000

Bir birlik gilam mahsulotlarini sotib olish qiymati (tannarxi)ning lisob-kitobi . .

№	Tovarning nomi	Shartnoma bahosi	QQS, 20%	\i/.inat xarajatlari			Sotib olish qiyinati (tan nnrx)
				%	Sutnnia
I	2	3	4*	5	6	7
1.	Gilam 1,4*1,8	7500	1500	4,48	336	9336
2.	Gilam 1,8*2,6	9000	1800	4.48	403	11203
3.	Gilam 2*3	12500	2500	4.48	560	15560

Qo‘shimcha axborotlar: 1. Tashib kcltirishxarajatlari - 93000so ‘m, sertifikat xarajatlari -126000 so‘m, brokerlik xizmati -63000 so 'm. Hisob-kitoblarga izohlar:
Yuqoridakeltirilgan ma’lumotlar asosida bir birlik gilam mahsulotlarining sotib olish qiymati ulaming turlari bo‘yicha quyidagicha hisob-kitob qilinadi (24.1-jadval).

1. 
   jadval
   

Bitta hujjat bilan ko‘p sonli tovarlar sotib olinganda tovarlarni sotib olishga doirboshqaxarajatlamilwbirtovamingsotibolishqiymati(tannarxi)gakiritishda alohida tovarlaming sotib olish (shartnoma) baholardagi qiymatining barcha tovarlaming sotibolish(sliartnoma) baholaidagijamiqiymatidagi hissalari topiladi. Shundan so‘ng ushbu hissalarga qarab barcha tovarlarni sotib olishga ketgan jami qo‘shimcha xarajatlar tovarlar ohtasida bo'lib chiqiladi. Har bir tovarga tegishli sotibolishgadoirjami qo‘shimcha xarajatlarni ushbu tovarlaitiingsoniga bo‘lish orqali bir birlik tovarga to‘g‘ri keladigan va lining sotib olish qiymati (tannarxi)gakiritiladigan summasi topiladi. Yuqoridagi misolimizbo‘yicha ushbu hisob-kitoblar quyidagichaamalga oshiriladi (24.2-jadval).

2. 
   jadval
   

Sotib olishga doir qo‘shimcha xarajatlarni tovarlar o‘rtasida taqsimlash va ularning sotib olish qiymati (tannarxi)ga kiritishning hisob-kitobi

№	Tovarning nomi	Soni	Shartnoma baholari- dagi qiymati	Xizmat xarajatlari		Bir birlik tovar tannarxiga kiritiladigan (|o'shimcha sotib olish xarajatlari
				%	Summa
i	2	3	4	5*	6**	7***
i.	Gilam 1,4* 1,8	100	750000	11,9	33600	336
2.	Gilam 1.8*2.6	200	1800000	28.6	80600	403
3.	Gilam 2*3	300	3750000	59,5	168000	560
	Jami		6300000	100	282000	X

Hisob-kitoblarga izohlar:
*5-ustuncha bo ‘yicha har bir tovarga to ‘g ‘ri keladigan qo'shimcha sotib olish xarajatlarining barcha tovarlarni sotib olishga ketgan jami qo ‘shimcha xarajatlardagi hissasi 4-ustunchaning har bir satridagi summani ushbu ustunchaningjami summasiga bo ‘lish va 100foizga bo ‘lishyo ‘li bilan topiladi.
* *6 —ustunchada har bir tovar guruhiga to ‘g ‘ri keladigan jami sotib olishga doir qo ‘shimcha xarajatlar 5-ustunchaning har bir satrida keltirilgan hissani 6-ustunchada keltirilgan jami sotib olishga doir qo ‘shimcha xarajatlarning jami summasiga ко ‘paytirish va 100 foizga bo 'lish yo 'li bilan topiladi.
***7-ustunchada bir birlik tovarning tannarxiga kiritiladigan sotib olishga doir qo ‘shimcha xarajatlarni topish uchun 6-ustunchadagi har bir satr summasi 3-ustunchada keltirilgan ushbu tovarlaming jami soniga bo ‘linadi.
Tovarlar chet el mamlakatlaridan import qilingan taqdirda ularning sotib olish qiymatiga (tannarxiga), yuqorida aytib o‘tganimizdek, bojxona to‘lovlari ham kiritiladi.
2-misoI. Aytaylik, 1 -chi misolda keltiri lgan gilamlar Turkiya davlatidan sotib olingan, deylik. BYUD ga muvofiq tovarlaming bojxona qiymati quyidagicha: a)gilam 1,4* 1,8-2,65 AQSHdollari;b)gilam 1,8*2,6- 3,20 AQSH dollari; v) gilam 2*3-5 AQSH dollari. Sotib olishga doir xarajatlar xuddi 1 -misoldagidek. Tovarlami sotib olish qiymati (tannarxi) ga bojxona to'lovlari ham kiritiladi, jumladan gilam mahsulotlari uchun to'lovlar quyidagicha belgilangan deylik: a) aksiz solig‘i - 90 %, QQS - 20 %; bojxona boji - yo‘q, bojxona yig‘imi - bojxona qiymatidan 25%. Sotib olish sanasiga kurs -980 so‘m.
Ushbu misolga asosanbirbirlik import gilam mahsulotlarining sotib olish qiymati ulamingturlari bo‘yicha quyidagicha hisob-kitob qilinadi (24.3-jadval).

Import tovarlar tannarxining hisob-kitobi

,Vs	Sotib olish qivmati (tannarxi)	Tovar gnruhlari bo't		icha sunima
	elemcntlari	1,4* 1,8	1,8 *2,6	2*3
1.	Tovar qiymati, A)AQSH dollarida	2,65	3.20	5.0
	B) So'mda	2600	3140	4900
2.	Bojxona to'lovlari. jami	4810	5809	9065
	Shu jumladan
2a.	Aksiz solig'i (90%)*	2340	2826	4410
2b.	QQS (20%)**	988	1193	1862
2v.	Bojxona boji ***	-	-	-
2g.	Bojxona yig'imi (bojxona qivmatidan 25%)**** ’	1482	1790	2793
3.	Bir birlik tovarni sotib olishga sarflangan qo shimcha xarajatlar.
3a.	Foizlarda *****	12.0	12.0	12,0
3b.	So'mda ( 3a x lb/100)	312	376	588
4.	Bir birlik tovami jami sotib olish qiymati (tannarxi), so'mda (l+2+3b)	7722	9325	14553