K berdimuratova

Batis ha’in Shig’istin’ filosofiyaliq problematikasinin’ ayirmashilig’i.
Birinshiden, Shig’is filosofiyasinin’ Batis filosofiyasinan parqi sonda, ol o’z diqqatin adam problemasina awdaradi, adam problemasin a’meliy ko’zqarastan alip qaraydi. Batis filosofiyasi ko’p problemaliqqa iye: ol naturfilo- sofiyaliq, ontologiyaliq, gnoseologiyaliq, metodologiyahq, estetikahq, logikahq, etikaliq, siyasiy, huqiqiy problemalardi izertleydi. Batis filosofiyasi ko’birek adamg’a onm’ a’meliy bolmisi yag’my etiketi arqah qatnas jasamay, al og’an bolmistin’ ha’m biliwdin’ uliwma printsiplerin usinadi.
Ekinshiden, Shig’is filosofiyasi din menen tig’iz baylamsta rawajlanadi. Ko’pshilik jag’dayda bir filosofiyaliq bag’dardin’ o’zi filosofiyaliq ta, diniy dc bolip tabiladi. Onin’ misali retinde braxmanizm, induizm, buddizm, konfutsiy- shilikti alip qarawg’a boladi. Batis filosofiyasi dinnen qashiqlap, ilimiy metodo- logiyag’a tiykarlanadt. A’yyemgi du’nya da’wirindegi Batistin’ filosofiyaliq bag’darlan du’nya ju’zlik dinnin’ birewine de aylana almadi. Ha’tteki Batistin’ antikahq filosofiyasinda, a’sirese Demokrittin’, Epikurdin’, Lukretsiy Kardin’ ha’m basqa da filosoflardin’ shig’armalarinda ku’shli atcistlik pozitsiyani ko’riwge boladi.
U’shinshiden, Batistin’ ha’m Shig’istin’ filosofiyasinin’ kategoriyahq apparati da o’zine ta’n o’zgeshelikke iye. Shig’is filosofiyasinda an’iz ta’repinen usiml- g’an ko’plegen kategoriyalar u’zliksiz qabillanadi. Batis filosofiyasi ko’pshilik jag’dayda, a’dette, ha’reket, qarama-qarsihq, birlik, materiya, sana, ken’islik, waqit, du’nya, substantsiya ha’m usilarg’a uqsas basqa da filosofiyaliq kategoriyalar menen islesedi.
To’rtinshiden, biliw problemalann sheshkende bul ko’rsetilgen filosofiyalar arasinda panq bar. Batis filosofiyasinda biliw tek g’ana empirikahq, seziwlik ha’m ratsionalhq biliw bolip qaralmay, al ol logikahq biliwdi de an’latadi. Yag’my onda logika problemalann islep shig’iw da beriledi. Olardin’ rawaj- lamwina Sokrat, Platon ha’m a’sirese Aristotcl o’zlerinin’ u’lesin qosqan.
Shig’is filosofiyasinda logika problemasi menen tek g’ana nyaya (sanskr. so’zbc-so’z awdannasi—qag’iyda, pikirlew, logika) mektcbi shug’illandi.
Besinshiden, a’yyemgi du’nyanin’ sotsialliq filosofiyasi ma’mleket, mzam, miynet, basqanw, uns, paraxatshiliq, ma’pler, ha’kimiyat, ja’miyettin’ zathq bo’liniwi problemalanna diqqat awdaradi. A’sirese, Batis filosofiyasinda problemalardin’ ken’ spektri qaraladi. Olardin' u’yreniliwi tic Balls lilosofiyasi- nan pariqlanadi. Antikaliq da’wirdin’ sotsialliq filosofiyasinda ctikaliq tcma u'stinlikke iye boladi. IVlisali ushin. Platonnm' bir «Dialoglannin'» o’zinde ta’g’dir,g’amliq,aqilhliq,iygilik,a’dillik,shidamliliq,ai'-iiamis,nkiiilik,la'rtiplilik, jen’ilteklik, doshq, isenim ha’m basqa da tu’siniklcrgc ainqlamalar beriledi. Bul sotsialhq-etikahq problemalardi izertlegenimi/.de on’ bahahsi adamg’a diqqat awdanw, oni ja’miyet penen birlikte alip qaraw bolip labiladi.
Shig’is filosofiyasinda «a’lemlik adam», uliwma adam/aihq bahahqlar problemalan alip qaraladi. Misali ushin, Konfutsiy o’/ ta’limatmda sotsialliq strukturalardin’ ierarxiyasmin’, adamlardin’ subordinatsiyasinin’ za’ru'rligin ko’rsetedi. Shig’is filosofiyasinda nizam, xaliq ha’m basshi aiasmdag’i qatnas- larg’a ko’p diqqat awdariladi.
Solay etip,Shig’istin’ barliq ruwxiy tsivilizatsiyasi o’zinde insaiimn’ bolmi- sina, materialliq du’nyadan waz keshiw arqali onin’ o’/m o’/i tu’siniwine ha’m o’zin jetilisliriwine qatnasjasawdi ahpju’redi. Bul qalnas olardin’ turmis obrazina ha’m ma’deniyattin’ barliq bahahqlann o’zlestiiiw usillnrma, Shig’is xahqlarmm’ tariyxina o’z ta’sirin tiygizedi.
Batistin’ ruwxiy tsivilizatsiyasi o’zgerislcrge, ha’r qiyli bag’darlarda shinhqti izlewge (ha’tteki ateistlik, intellektualhq, a’meliy bag’dailarda da) anag’urlim ashiq edi.