K berdimuratova

Konfutsiy filosofiyasinuT tiykarg’i problemalari:

• 
  etikaliq normalar sistemasi.
  
• 
  siyasiy sorawlar.
  
• 
  insanmn’ minez-qulqi.
  
• 
  ja’miyetlik basqanw.
  

Konfutsiy ideyalan Qitaydin’ tek g’ana filosofiyaliq, etikahq-siyasiy oy- pikirinin’rawajlamwina ta’sir etip qoymastan, olar Yaponiyamn’, Koreyanm’ ha’m basqa da uzaq Shig’is ma’mleketlerinin’ filosofiyaliq, etikahq-siyasiy oylarmm’ rawajlamwina da o’z ta’sirin tiygizedi. O’z ja’miyetinin’ ta’g’diri, adam ta’biyatinm’ jetik emesligi haqqinda pikir ju’rgize otinp, Konfutsiy eger de duris printsiplerdi basshihqqa almasaq,onda hesh qanday unamh maz- mung’a erise almaytug’inliq haqqindag’i juwmaqqa keledi. Sol unamh printsiplerge erisiwde o’z o’mirinin’ de, iskerliginin’ de ma’nisin ko’redi. «Eger tan’ atqan waqitta duns joldi (dao) bile alsan’, onda ku’n batqanda o’lse de boladi» degen pikirdi aytqan. Omn’ ta’limatinda orayliq orindi adam iyelegen. Adam—sana ha’m erkke iye, ma’mleket basqanwimn’ jetikligin ta’miyinley ahwshi ta’biyattin’ shin’i bolip tabiladi.
Imi |<11111 11>1 . ir'iH iMiiiiiini' i IiHi.i in ,nl.mull i;k|si kn i iw.O’zin’e i|ii I* i и *¹! - • и iiii (•■> ill hiiM|ii|/'tl t lie* i'll t\
I i |miin 1111 \ ic’tiiv ivlii'lilik ha'ni ritual. « I’a’ibiyali ;ul;im o’zine Inlaphiiili <|«>\.и11 11.1 . .ill.ни basqalarg’a talap qoyadi».
«Shjcn iniii" piinlsi pi, yag’niy atlardi du’zetiw. Eger lia’i bir adam o’zinin’ bilimlnc ha’m iyelcp turg’an lawazimma say is tutsa, oiula ja’miyette adamlar arasinda ta’rtip ha’m o’z ara bir birin tu’siniw boladi.«Patsha— patsha boliwi, a’kc a’ke boliwi, perzent perzcnt boliwi kerek»

• 
  «Tszyun-tszi» printsi pi, yag’ my haq niyetli kisi obrazi. Barliq adamlar joqan a’dcp-ikramhliqqa iye boliw uqiplig’ina iye, biraq bul na’rsc en’ aldi menen dana, aqil miyneti menen shug’illanatug’m adamlardin’ nesiybesin an’latadi. A’piwayi qarapayim adamlardin’ ta’g’diri imperator basqarg’an aristokratiyaliq elitag’a xizmet etiw bolip tabiladi.
  
• 
  «Ven» printsipi,sawatliliq,ag’artiwshiliq,ruwxiyhhq la’limatqa bolg’an su’yispenshilik, muhabbat ha’m to’mendegilerden ken Vs sorawg’a uyalmaw- shiliq penen birgelikte boliwdi an’latadi.
  
• 
  «Di» printsi pi, yag’niy lawazimi ha’m jasi joqan bolg’an adamlarg’a boysimw. «Eger adam hu’rmetke iye bolsa, onda oni jaman ko’rmeydi. Eger adam haq so’zli bolsa, onda og’an isenedi. Eger adam /iyrck bolsa, onda ol cabisqa erisedi. Eger adam miyrimli bolsa, onda ol basqalaidi qollamwi mu’mkin».
  
• 
  «Shjun» printsi pi,yag’niy patshag’a sadiqhq,hu'kimcltin’ a’dep ikramhliq abiroyi. Basqanwshilar o’mirge minez-quhq qag’iydalan i i'idcminde ta’rtip kirgiziwi tiyis. «Eger ha’kimiyat ash ko’z bolmasa, oiula adamlar da urliq islemeydi».
  

Garmoniyahq jaqtan ta’rti plesken ja’miyet ha’m idcalliq adam haqqindag’i ideyalardin’ biriktiriliwi konfutsiyshiliktin’ bir pu’lin la linialm bcrdi. Onin’ mazmuninda tikkeley filosofiyaliq ta’repten etikaliq siyasiy la’icp u’slin kelgen. Ulli Qitay oyshili o’zine zamanago’y bolg’an o’mirdin’ •■ina n’r.i • sorawlarm sheshken,olarda o’z gezeginde ja’miyetlik ta’rti pke salmbag'an (urmis ha’m и’ф-a’detlerdin’ qulawi ushin jan ashiw seziledi Olardin * qasmda uhwma teoriyaliq (kosmologiyahq ha’m gnoseologiyaliq) ha’m ilu’nyaK • ko’zqarashq problemalar ekinshi da’rejege shig’adi.
Konfutsiydin’ «Basqanw—bul duns islew degcn-> lormiilasi qitaylilardm’ ku’ndelikli leksikasina kirgen. Ol shan’araqtag’i, doslai ha'in lamslai arasindag’i, basshilar ha’m bag’imwshilardin’ o’z ara qatnasm belgilcwsln mine/-quhqtin’ normalarin an’latadi.Ol sotsialliq o’mirdin’ bash piintsiplcrinin’ biri bolip, ha’tteki ha’zirgi da’wirge shekem xaliq ma’deniyalma ha’m m.i .saliq sanag’a kirgen.
Konfutsiy ta’limati onm’ sha’kirtleri ta’repinen bayanlang’an, sebebi onm’ o’zi licsh na’rse jazbag’an. Onm’ sha’kirtlerinin’ bircwinin’ «Lun-Yuy» («Pikirlcr ha’mgu’rrin’ler») degen kitabinda oyshildm’ danaliq pikirleri ha’m ken’esleri soraw-juwap formasinda jazilg’an.