K. S. Sodiqova Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston

150-masala. Mevasi uchburchaksimon shaklga ega bo’lgan jag’-jag’ o’simliklari chatishtirilganda, keyingi avlodda olingan o’simliklarning 15 qismi uchburchaksimon mevali va 1 qismi tuxumsimon mevali bo’lgan. CHatishtirish uchun olingan uchburchaksimon mevali o’simliklar tuxumsimon mevali o’simliklar bilan chatishtirilganda esa, keyingi avlodda olingan o’simliklarning 3/4 qismi uchburchaksimon mevali va 1/4 qismi tuxumsimon mevali bo’lgan. O’rganilayotgan belgi bo’yicha barcha o’simliklarning genotipini aniqlang hamda irsiylanish qonuniyatini tushuntirib bering.


151-masala. Bug’doy o’simligining bahorgi va kuzgi navlari ma’lum. O’simliklarning kuzgi yoki bahorgi bo’lishi ularning genotipiga bog’liq. Bug’doyning bahorgi bo’lishi ikki juft allel bo’lmagan dominant genlarning polimer ta’siriga bog’liq, kuzgi bo’lishi esa shu genlarning retsessiv allellari yig’indisiga bog’liq. Gomozigotali bahorgi bug’doy o’simliklari kuzgi bug’doy o’simliklari bilan chatishtirilsa, F₁ va F₂ da olinadigan o’simliklarning genotipi va fenotipi qanday bo’ladi? Ularning nisbati-chi?


152-masala. O’simliklar bo’yining baland yoki past bo’lishi bir necha dominant genlarning polimer ta’siriga bog’liq. Masalan, jo’xori o’simligida o’simlik bo’yining 120 sm atrofida bo’lishi A₁A₁A₂A₂ genotipga va 40 sm atrofida bo’lishi a₁a₁a₂a₂ genotipga bog’liq. Agar o’simlikning bo’yi genotipdagi dominant genlarning soniga bog’liq bo’lsa, quyidagi genotipli o’simliklarning bo’yi taxminan necha santimetr bo’ladi?
1) A₁A₁A₂a₂; 2) A₁a₁A₂a₂; 3) A₁A₁a₂a₂; 4) A₁a₁a₂a₂


153-masala*. Uch juft polimer genlar bo’yicha retsessiv gomozigotali o’simliklar 32 sm, shu genlarning dominant gomozigota holatida esa 50 sm bo’yga ega bo’lishadi. Agar retsessiv gomozigotali o’simliklar dominant gomozigotali o’simliklar bilan chatishtirilganda 192 ta o’simlik olingan bo’lsa, ularning qancha qismi 44 sm bo’yga ega bo’lishadi?
Masalaning yechilishi:
uch juft retsessiv polimer genlar – a₁a₁a₂a₂a₃a₃ o’simliklarning 32 sm. lik bo’yini belgilaydi, uch juft dominant polimer genlar 50 sm. lik bo’yni belgilaydi. Bo’ylar o’rtasidagi farqni aniqlaymiz: 50 – 32 = 18 sm.
18 sm. ni 6 ta dominant allelga bo’lib, bitta dominant allelning ulushini topamiz: 18 : 6 = 3 sm. Demak, har bir dominant alel 3 sm. bo’yning o’sishini belgilaydi.
Ota-ona genotiplarini belgilaymiz:
32 sm 50 sm

P ♀ a₁a₁a₂a₂a₃a₃ X ♂ A₁A₁A₂A₂A₃A₃

g a₁a₂a₃ A₁A₂A₃
F₁ A₁a₁A₂a₂A₃a₃ - 41 sm
41 sm 41 sm
P ♀ A₁a₁A₂a₂A₃a₃ X ♂ A₁a₁A₂a₂A₃a₃
g A₁A₂A₃ A₁A₂A₃
A₁A₂a₃ A₁A₂a₃
A₁a₂A₃ A₁a₂A₃
a₁A₂A₃ a₁A₂A₃
A₁a₂a₃ A₁a₂a₃
a₁A₂a₃ a₁A₂a₃
a₁a₂A₃ a₁a₂A₃
a₁a₂a₃ a₁a₂a₃
F ₂ 1. A₁A₁A₂A₂A₃A₃ = 1 – 6 ta dominant = 50 sm 1 ta
2. A₁A₁A₂A₂A₃a₃ = 2 – 5 ta dominant = 47 sm
3. A₁A₁A₂a₂A₃A₃ = 2 – 5 ta dominant = 47 sm 6 ta
4. A₁a₁A₂A₂A₃A₃ = 2 – 5 ta dominant = 47 sm
5 . A₁A₁A₂A₂a₃a₃ = 1 – 4 ta dominant = 44 sm
6. A₁A₁a₂a₂A₃A₃ = 1 – 4 ta dominant = 44 sm
7. a₁a₁A₂A₂A₃A₃ = 1 – 4 ta dominant = 44 sm 15 ta
8. A₁A₁A₂a₂A₃a₃ = 4 – 4 ta dominant = 44 sm
9. A₁a₁A₂A₂A₃a₃ = 4 – 4 ta dominant = 44 sm
10. A₁a₁A₂a₂A₃A₃ = 4 – 4 ta dominant = 44 sm
11. A₁a₁A₂a₂A₃a₃ = 8 – 3 ta dominant = 41 sm
12. A₁a₁A₂A₂a₃a₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm
1 3. A₁A₁A₂a₂a₃a₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm
14. A₁a₁a₂a₂A₃A₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm 20 ta
15. a₁a₁A₂a₂A₃A₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm
16. a₁a₁A₂A₂A₃a₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm
17. A₁A₁a₂a₂A₃a₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm
1 8. A₁a₁A₂a₂a₃a₃ = 4 – 2 ta dominant = 38 sm

19. A₁a₁a₂a₂A₃a₃ = 4 – 2 ta dominant = 38 sm

20. a₁a₁A₂a₂A₃a₃ = 4 – 2 ta dominant = 38 sm 15 ta
21. A₁A₁a₂a₂a₃a₃ = 1 – 2 ta dominant = 38 sm
22. a₁a₁A₂A₂a₃a₃ = 1 – 2 ta dominant = 38 sm
23. a₁a₁a₂a₂A₃A₃ = 1 – 2 ta dominant = 38 sm
2 4. A₁a₁a₂a₂a₃a₃ = 2 – 1 ta dominant = 35 sm
25. a₁a₁A₂a₂a₃a₃ = 2 – 1 ta dominant = 35 sm 6 ta
26. a₁a₁a₂a₂A₃a₃ = 2 – 1 ta dominant = 35 sm
2 7. a₁a₁a₂a₂a₃a₃ = 1 – 6 ta retsessiv = 32 sm 1 ta

	Dominant allellar soni
	6 ta	5 ta	4 ta	3 ta	2 ta	1 ta	0
Takrorlanish CHastotasi	1	6	15	20	15	6	1
O’simliklar bo’yi sm hisobida	50	47	44	41	38	35	32

Hamma o’simliklar soni – 192 ta.

1/64 qismning ulushini topamiz: 192 : 64 = 3

1 ulushga 3 ta o’simlik to’g’ri keladi. 44 santimetr bo’yga ega bo’lgan o’simliklar 15 qismni yoki 15 x 3 = 45 ta o’simlikni tashkil qiladi.