Kadirov javohir yaxshimurat ulí “imaratlardíŃ injenerlik kommunikaciyalarín joybarlawda alternativ energiyalardan paydalaníW”

1.2. QUYASH ENERGIYASÍNAN PAYDALANÍWDÍŃ ZAMANAGÓY USÍLLARÍ
Izrailda quyash energiyasınan paydalanıwdıń eń málim mısallarınan biri mámlekettiń qálegen jayındaǵı úyler úsheklerinde ornatılǵan suw ısıtqıshları (boylerler) bolıp tabıladı. Xojalıq mútájliktegi kóp ushıraytuǵın qurılma 150 l kólemli ıssılıq ótkermeytuǵın suw rezervuarları hám 2 m² maydandaǵı quyash batareyası tegis panelden ibarat. Batareya quyash ıssılıq energiyasın akkumulyaciyalaydı hám suwdı ısıtadı, ol bolsa nasossız ózi aǵıp rezervuarǵa túsedi. Bunday sistemalardıń ortasha jıllıq natiyjeliligi shama menen 50% in quraydı. Nátiyjede, bunday qurılma onıń iyesi jılına shama menen 2000 kVt/saat (yaǵnıy elektr energiyası mánisin esapqa alǵanda tiyisli summanı) tejew imkaniyatın beredi. Ápiwayı kúnde qurılma boylerler suw temperaturası shama menen 30 °C ga kótere aladı, yaǵnıy suwdı 50 °C temperaturaǵa shekem ısıtadı. Ámelde bul qurılma iyesi jıldıń tiykarǵı bólegi dawamında rezervdegi elektr ısıtqıshdan (barlıq boylerlerde ol ámeldegi) paydalanılmaslıǵının ańlatadı, sebebi ol juwınıw ushın ıssı suwdı «tegin» ge aladı. Úlken kólemli sistemalar (ádetde nasoslar qollanıladı) kóp qabatlı imaratlar, ayırım kibuciyalar, sonıń menen birge mámlekettiń kóplegen sanaat kárxanaların suw menen támiynlewde qollanıladı.


Quyashlı ıssı suw támiynatı sisteması (KISTT)
KIST dıń tiykarlanıp eki túrli bar ıssılıqtı tábiyiy uzatıw (8 a-súwret) hám ıssılıqtı tasıwshını májbúriy quwıp cirkulyaciya qılıw (8 b-súwret) túrleri. Eger quyash energiyası kollektor konturında hám ıssılıq bak-akkumulyatorda suw bolsa, KISTT bir konturlı sxemada atqarıladı. Íssılıq tasıwshınıń muzlap qalıwınıń aldın alıw maqsetinde KEK konturında antifrizdan paydalanıw múmkin, ol túrde antifrizdan suwǵa ıssılıq almastırıwshı (teploobmenik) arqalı uzatıladı hám KISTT eki konturlı sxema arqalı atqarıladı. (9 a-súwret) KISTT dıń birinshi tipi ádetde paydalanıwshılar oǵan kóp bolmaǵanda paydalanıladı, ol túrde ıssılıq bak-akkumulyatori quyash energiyası kollektorınan joqarılaw jerge jaylastırılıwı kerek. Paydalanıw muǵdarı úlken bolsa, ıssı suw cirkulyatsiyası ushın nasos kerek boladı.

1.2.1.suwret.1. Quyash energiyası kollektorı 3. Nasos
2. Íssı suw bak-akkumulyatorı 4. Aralastırǵısh
Ventil

1.2.2.suwret .1. Quyash energiyası kollektorı 2. Íssılıq akkumulyatorı deregi 3. Íssılıq 4. Qosımsha ıssılıq 5. Nasos 6. Saqlaǵısh qaqpaq almastırǵısh
Geliyli suw ısıtqıshlarınan paydalanıwda paydalanıwshınıń ıssı suw tutınıwı waqıt boyınsha qurılma ónimdarlıǵı menen uyqas kelmewi múmkin. Sol sebepli qurılmalarda ıssılıq saqlaw tómen sisteması – ısıtılıp atırǵan suw ushın arnawlı ıdıslar názerde tutılǵan bolıwı kerek.
Akkumulyator - qurılmanıń júdá hám zárúr elementi esaplanıp, pútkil sistemanıń joqarı dárejede islewi oǵan baylanıslı.
Akkumulyatordıń tiykarǵı kórsetkishi onıń sıyımlılıqı bolıp tabıladı. Sebebi, kollektor hám bak-akkumulyator jabıq sistemasın payda etedi. Ondaǵı ıssılıq tasıwshı cirkulyatsiya tábiyiy konvekciya esabına yamasa cirkulyaciya nasos járdeminde ámelge asırıladı.
Akkumulyator sıyımlılıqı hám jıynawshı maydanı ortasında tikkeley baylanıslılıq bar. Úlken maydanlı jıynawshı maydan hám kishi kólemli akkumulyatorlarǵa iye bolǵan qurılmalarda kishi kólemdegi, lekin joqarı temperaturadaǵı ıssı suwdı islep shıǵarıw múmkin. Kishi maydanlı jıynawshı maydan hám úlken kólemli akkumulyatorǵa iye bolǵan qurılmalarda bolsa, kerisinshe, úlken kólemdegi tómen temperaturalı ıssı suw islep shıǵarıladı. Birinshi túrde qurılmada jıynaw natiyjeliligi páseyedi, ekinshi túrde sırtqı rezerv energiya paydalanılıwı artadı. Májbúriy cirkulyaciya bolmaǵanda, tıǵızlıq parqı esabına, akkumulyatordaǵı suw qatlam-qatlam bolıp jaylasıwǵa beyim boladı, yaǵnıy temperaturası hár qıylı bolǵan qatlamlar payda boladı. Sonday etip, suyıq ıssılıq tasıwshıdan paydalanılǵanda bak ishinde vertikal jónelgen temperatura gradienti payda boladı temperaturalar parqı bir neshe on gradusqa shekem jetiwi múmkin. Usınıń sebepinen keshesi (quyash radiaciyasi joq waqıtta) ıssılıq tasıwshınıń teris aǵımın joytıw ushın termosifon cirkulyaciyadan paydalanıw tiykarında qurılǵan sistema teris qaqpaq menen támiyinleniwi kerek. Qatlamlardıń payda bolıwı akkumulyator formasına hám baylanıslı. Rezervuardıń biyikligi óziniń diametrine salıstırǵanda keminde eki ret úlken bolıwı kerek.
Tayarlawshı zavodlar tárepinen ıssı suw akkumulyatorlarınıń túrli variantları islep shıǵarılıp atır. Lekin, soǵan qaramastan kishi hám ortasha qurılmalar ushın arnawlı tayarlanǵan qurılmalardan paydalanıw usınıs etiledi.
Akkumulyatordı tańlawda onıń qanday materiallardan tayarlanǵanlıǵı (onıń karroziyaga shıdamlılıǵı) úlken áhmiyetke iye. Tuwrı keletuǵın materiallar -korroziyaga shıdamlı (tat baspaytuǵın) polatlardıń túrli markaları, reńli metallardıń arzan eritpeleri, nometall materiallar esaplanadı. Karrozıyanıń galvanik juplıq hádiysesi tásir nátiyjesi retinde arnawlı islep shıǵılǵan elektron sistemalar járdeminde yamasa «sarıplanıwshı anod» dep atalıwshı qurılma járdeminde aldı alınıwı múmkin. Bunnan tısqarı, akkumulyator, jaqsı ıssılıq izolyatsiyasıǵa iyelewi kerek.
Quyash járdeminde, suw ÍSÍTÍWdıń iri sistemalarında, akkumlyatorlarınıń konstruktiv jaqtan quramalılaw paydalanıwı múmkin. Bir neshe bak-akkumulyatorlarni óz-ara izbe-iz jalǵanıwı paydalanıwshını ıssı suw menen támiynlewde úzilislerdi joǵatadı.