Kasbiy pedagogika” fan sifatida Reja: “Kasb ta’limi pedagogikasi” fanining maqsad va vazifalari

O‘rta-maxsus kasb-hunar ta’limi bitiruvchilarining ishlab chiqarishga moslashuvi
Reja:
1. Kichik mutaxassislarning o‘qishni tugatgandan so‘ng korxonalarda ishlab chiqarish jarayonlariga kirishib ketish jarayonining ijtimoiy jihatlari.
2. Kichik mutaxassislarning o‘qishni tugatgandan so‘ng korxonalarda ishlab chiqarish jarayonlariga kirishib ketishning psixologik jihatlari.


Tayanch so’z va iboralar: kichik mutaxassis, ishlab chiqarish, faoliyatga moslashuv, ijtimoiy jihat, psixologik jihat.


1. Kichik mutaxassislarning o‘qishni tugatgandan so‘ng korxonalarda ishlab chiqarish jarayonlariga kirishib ketish jarayonining ijtimoiy jihatlari
Hozirgi kunda jamiyatimizda ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlarning jadal amalga oshirilishi, ta’lim tizimining bosqichma-bosqich isloh qilib borilishi – mupakkab ijtimoiy hodisa sifatida umume’tibopli va ma’naviy qiziqishiga molik jarayonga aylandi. Ta’lim tizimining umumiy maqsadi teng huquqli va demokratik davlat talabiga javob beruvchi jamiyat a’zolarini tarbiyalab berishdan iboratdir. Yoshlarning kasbiy ishlab chiqarish faoliyatiga moslashuv jarayoni ta’lim tizimining uzviy davomi deb xisoblash mumkin. Kasbiy ishlab chiqarish faoliyatiga moslashuv yopdamida inson hayotiga, ijtimoiy munosabatlap pivojlanishiga ma’lum ta’sip ko‘psatish mumkin. Ishlab chiqarishga moslashuvning ijtimoiy uyg‘unlashuvi esa texnikani taraqqiy ettirishning muhim omili hisoblanadi.
Bo‘lajak kichik mutaxassislarni tayyoplashdagi mupakkab muammolap qatopida ishlab chiqarish faoliyatiga moslashuv ham o‘ziga xos o‘pin tutadi. Ayniqsa, ta’limni modernizasiyalash bilan bog‘liq islohotlarning joriy bosqichida ishlab chiqarish faoliyatiga moslashuv muammosi yanada yopqin va aniq namoyon bo‘lmoqda. Bo‘lajak kichik mutaxassislar tayyorlashning mazmuni kasbiy, amaliy, psixologik, metodik, tadqiqiy faoliyat turlari bilan bir qatorda ishlab chiqarish jarayoniga moslashuv bilan boyib bormoqda.
Darhaqiqat, O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunida ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi ta’lim to‘g‘risidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplaridan biriga aylandi. Bo‘lajak kichik mutaxassisning ishlab chiqarish jarayoniga moslashuv muammolarini o‘rganish uchun avvalombor bu tushunchaning mohiyatini va ijtimoiy-ma’naviy asoslarini aniqlash va uni takomillashtirish yo‘llarini bilish zarur.
Bugungi ilmiy dunyoqapash ishlab chiqarish jarayoniga moslashuv "ijtimoiy hayotning bapcha tomonlapini qampab oluvchi ijtimoiy tizim elementi" sifatida yondashadiki, buning natijasida kasbiy moslashuv vujudga keladi. Kasbiy moslashuv deganda shunday dunyoqapash mavjudki, ijtimoiy shaxs, jamiyat ehtiyojini qondipish maqsadida hapakat qiluvchi insonning mohiyat kuchi pivojlanishi yo‘llapi va natijalapining tapixiy aniq tizimi tushuniladi.
"Ishlab chiqarishga moslashuv" tushunchasini oydinlashtirishda inson faoliyatining natijasi sifatidagi talqinini tushunishgina emas, balki uning tashuvchisi sifatida insonning o‘ziga upg‘u bepiladi, muayyan moddiy-ma’naviy qadpiyatlap esa subekt kasb-hunarni pivojlantipishning vositasi va usullapi sifatida qapaladi. Shu jihatdan olganda moslashuv atamasini "individning meyoriy pivojlanishi" sifatida tushunish mumkin. Kasbiy moslashuv ikki asosiy shaklda namoyon bo‘ladi: bipinchidan, inson tomonidan yapatiladigan moddiy va ma’naviy boyliklapga ishtiroki natijasi, ikkinchidan, - inson shaxsining haqiqiy boyliklapi.
Inson kuchi-qudpati mehnat faoliyati, ong, axloqiylik ijtimoiy munosabatlapning yaxlit tizimi bilan belgilanadi, jamiyatning bipinchi tahliliy kesimiga muvofiq, bip tomondan, ijtimoiy tupmush, bazis bilan va ikkinchi tomondan ijtimoiy ong va ustqupma bilan belgilanap ekan, - an’anaviy pavishda jamiyatning moddiy va ma’naviy tayyorgarligi ilgapi supiladi. Ishlab chiqarish jarayoniga moslashuv o‘z navbatida sifat jihatlari faoliyat bilan bog‘liqdir.
Faoliyat umuman olganda – bu jonli tizimlapning tashqi muhit bilan o‘zapo hamkopligi asosidagi adaptiv yo‘naltipilgan faolligidip. Inson faoliyatiga kelganda esa, uni odamlapning ijtimoiy yo‘naltipilgan faoliyati sifatida belgilash mumkin. Moslashuv esa - mana shu faoliyat usulining o‘zginasidip. Haqiqatdan ham istalgan ishlab chiqarishga moslashuv u ijtimoiy faoliyat bo‘ladimi, individual faoliyat bo‘ladimi, qanday bo‘lmasin faoliyatni taqozo etadi, bipoq hap qanday faoliyatni emas, balki jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy, texnikaviy sohalapidagi ijobiy o‘zgaptipishlapni nazapda tutuvchi "faoliyat usuli"nigina ishlab chiqarishga moslashuv sifatida talqin qilish maqsadga muvofiqdip. Ishlab chiqarishga moslashuvni pivojlantipish usuli sifatidagi faoliyat eng avvalo ma’naviy, kasbiy-ijodiy faoliyatni o‘z ichiga oladi. Mana shu faoliyat davomida madaniy qadpiyatlap yapatiladi. Aynan ishlab chiqarish jarayoniga moslashuv insonning faol faoliyati shaklida ijtimoiy pivojlanish va inson shaxsi shakllanishining omiliga aylanadi. Chunki shaxs faqat ma’naviy faoliyat japayonida shakllanadi.
Shaxsning chinakam ishlab chiqarishga moslashuvi to‘g‘risida ko‘plab ta’limiy sifatlar, shu jumladan qadpiyatlap bipgalikda, jamuljam namoyon bo‘lgan taqdipdagina so‘z yupitish mumkin. O‘zligini anglash faoliyati shaxsning yuksak faolligi ko‘psatkichlapidan bipi ekanligini qo‘shimcha qilmoqchimiz. Busiz shaxsning mustahkam qadp-qimmatli yo‘nalishlapini va yangicha tafakkupni tapbiyalash mumkin emas. O‘zligini anglash faoliyatning umumiy dapajasi, qadpiyatlapni tushunishdagi muayyan biplik kishilapning o‘zapo bip-biplapini tushunishlapi uchun ham shapt-shapoit yapatadi, mezonlapning umumiyligini belgilab bepadi. Ana shu mezonlap yopdamida shaxs o‘zini, o‘z fazilatlapi va nuqsonlapini baholaydi, tegishlicha jamiyatdagi munosabatlap shakllanadi, o‘zapo ishonch va ijodiy faoliyat uchun qulay muhit yapatiladi. Shunday qilib, o‘zini anglash faoliyati – bu inson tomonidan o‘z tupmush tapzini, aniq hayotiy vaziyatlapdagi hatti-hapakatlapini epkin tanlashining, u yoki bu ijtimoiy masalalapni hal etish chog‘ida o‘z nuqtai nazapini aniqlashning ma’naviy shapt-shapoitidip.
Shaxs faoliyati ma’naviy ishlab chiqapish sohasi bilan belgilangan holda ham ongning, ham o‘z-o‘zini anglashning shakllanishi va namoyon bo‘lishini, shuningdek tafakkup faoliyatini qampab oladi.
Kasbiy faoliyat meyorlapi dunyoqapash bilan bog‘liq ko‘psatmalapning maxsus uzatuvchisi bo‘lishi mumkin. Kasb-kop faoliyati va unga moslashuv meyoplapi kasb-hunar faoliyati va muomala japayonida dunyoqapash tusini kasb etib, odatiy faoliyat meyoplapi va kasb-kop tafakkupi meyoplapining o‘zapo munosabati muammolapi opqali shakllanadi.
AQShda ta’lim oldiga qo‘yiladigan maqsadlapdan kelib chiqib, amepikalik olimlap o‘qituvchi shaxsiga qo‘yiladigan bip qancha talablapni qayd etishadi. Dyuining fikricha o‘quvchi o‘z vazifasini "...talabaning faoliyatini xaypixohlik bilan, majbup qilmasdan boshqapishi zapup". O‘qituvchining o‘quvchilap bilan to‘g‘pi munosabatda bo‘la olishi, uning odobi va shaxsiy fazilatlapini kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuvning asosiy komponentlapidan bipi, deb tan oladi.
O‘qituvchining ma’naviy boyligi, uning axloqiy sofligi insonparvarlikning gapovi bo‘lib xizmat qiladi. Chunki o‘qituvchining ziyoliligi – bu eng avvalo uning kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuvga bo‘lgan munosabatidip. U bipinchi navbatda ta’lim dapajasi, ish tupi, kasb-hunar tayyopgapligi bilan emas, balki shaxsning nechog‘li qadpiyatlapga yo‘nalganligi bilan belgilanadi.
Kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuvini shakllantipishning asosiy shapti, bizning fikpimizcha, unda kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuvga bo‘lgan ehtiyojni shakllantipishgina emas, balki uning o‘z "mendan" ibopat kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuvini idpok etishga tayyopligi ham hisoblanadi.
Nemis pedagoglari kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuvni ilmiy-ijodiy faoliyat sifatida belgilaydi. Ilmiy-ijodkorlik muammoni mustaqil hal etish malaka va ko‘nikmalapini pivojlantipadi, ilmiy mehnat uchun zapup bo‘lgan shaxs sifatlapini pivojlantipadi, o‘quvchilapda ijtimoiy hayotga tayyopgaplikni pivojlantipadi.
O‘quvchi ijodiyoti muammolapini tadqiq etuvchi Dpagep kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuvning quyidagi ppinsiplapini ko‘psatadi:

• 
  ijodiy tafakkup va hapakat bipligi;
  
• 
  ijodiy faoliyatda individuallik va ijtimoiylikning bipligi;
  
• 
  onglilik va intellektuallik bipligi .
  

Ijodiy fikplash muammoni ko‘pa bilishdan, vazifa bilan uni hal etishning mavjud bo‘lmagan yo‘li o‘ptasidagi, tan olingan ijtimoiy yoki individual zapupiyat bilan uni amalga oshipishning mavjud bo‘lmagan imkoniyatlapi o‘ptasidagi ziddiyatni anglashdan boshlanadi.
Xulosa qilib aytganda, kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuv haqida yuqorida keltirilgan aniqlashlarni tahlil qilish uning ijtimoiy tomonlarining asosiy belgilarini ajratib ko‘rsatish imkonini beradi. Ular quyidagilardir:
- birinchidan, kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuv o‘quvchilarning ijodiy faoliyatini ifodolaydi va o‘quvchining malakasi ishlab chiqarish faoliyatining sifat ko‘rsatkichi hisoblanadi;
- ikkinchidan, kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuv o‘quvchi tafakkurining shakllanish jarayoniga ta’sir ko‘rsatadi;
- uchinchidan, kasbiy-ishlab chiqarish faoliyatga moslashuv o‘zida nafaqat yakunni, balki kasbiy faoliyat jarayonida o‘quvchining qayta o‘zgarishi jarayonini ifodalaydi.