Kasbiy ta ‟ lim metodologiyasi

Tadqiqotchilik metodi. Bu metoddan foydalanganda o„quvchilarning biror 
muammoni hal qilish vaqtida eng yuqori darajaga ko„tarilgan mustaqilligiga 
erishiladi. Lekin o„quvchi o„z oldiga qo„yilgan muammoni hal qilish uchun uni 
to„la-to„kis tushunib olishi lozim. Bu esa o„quvchi ana shu muammoni mustaqil hal 
qilishga tayyorlanishi lozimligini bildiradi. O„quvchilarning ana shunday 
tayyorlanish darajasiga o„qituvchi ta‟lim jarayonida xilma-xil metodlar 
sistemasidan va tushuntirish-ko„rsatish tarzidagi usullardangina emas, balki 
bilimlarni muammoli bayon qilish va tadqiqotchilik metodini joriy qilishdagi o„tish 
bosqichi bo„lgan izlanishga oid suhbat metodidan ham foydalanganda erishish 
mumkin. 
O„quvchi muammoni tushunib olgandan keyin uni hal qilishga: ko„zda 
tutilgan natijani ifodalashga, uni amalga oshirishning eng qulay yo„llarini belgilab 
chiqishga, qarorni tekshirishning samarali usullarini taklif qilishga, so„ngra 
muammoni hal qilishga va tekshirish usulini, xulosalarini o„ylab va bayon qilishga 
hamda ularning to„g„riligini isbotlashga kirishadi.
§ 3.2. Kasbiy ta‟limda faol o„qitish usullari
mazmunini tanlash, amalga oshirish 
O„zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy sohasidagi o„zgarishlar ta‟lim islohatlari 
bilan chambarchas bog„liqdir. «Ta‟lim to„g„risida» gi va «Kadrlar tayyorlash 
milliy dasturi» qonunlariga asosan, o„xshashi yo„q, yangi turdagita‟lim turi o„rta 
maxsus, 
kasb-hunar 
ta‟limi (O„MKHT) shakllandi. O„MKHT o„quv 
muassasalarida yuqori malakali o„rta maxsus, kasb-hunar ta‟limiga ega bo„lgan 
kichik mutahasislarni tayyorlash davlat miqiyosida dasturlashtirilmoqda. SHuning 
uchun ta‟liminng modellari ham sifat jihatdan o„zgarishi kerak: zamonaviy usullar, 
vositalar, ta‟limning shakllari va usullari ta‟lim oluchilarda quyidagi hususiyatlarni 
shakllantirishni ta‟minlashga qaratilgan: jarayoniy mahoratlarni; axborotlardan 
mustaqil foydalanish qobiliyatini; muammoni hal etishda ijodiy yondoshishni; 
tashkilotchilik ko„nikmalarini va hokazolar. 
Bo„lg„usi kichik mutahasislarni Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida 
tayyorlash davrida ijtimoiy jihatdan ahamiyatga ega bo„lgan ushbu bilim, 
ko„nikma va malakalarni shakllantirish, hamda ta‟lim oluvchilarning fikrlash 
jarayoni va faoliyatini faollashtirish usullarini tanlash eng asosiy muammo bo„lgan 
va shunday bo„lib qoladi. Buning uchun pedagogik jarayon nimani anglatishini 
ko„rib chiqamiz. 
Jarayon – (lotincha prozessys so„zidan olingan bo„lib), oldinga harakat, 
o„zgarish degan ma‟noni anglatadi. 
Pedagogik jarayon – ta‟lim beruvchi bilan ta‟lim oluvchi o„rtasidagi 
belgilangan maqsadga erishishga yo„naltirilgan va belgilangan natijaga olib 
keluvchi o„zaro ta‟sir jarayonidir. 
Ta‟lim jarayoni bevosita quyidagilar bilan bog„liq: 
ta‟lim beruvchi bilan ta‟lim oluvchining o„zaro munosabatiga; 
ta‟lim texnologiyalariga.

---

67 
Usul – (grekcha Metodos so„zidan olingan bo„lib, izlanish yoki bilish yo„li, 
nazariya, ta‟limot ma‟nosini anlatadi) konkret vazifani yechishga bo„ysundirilgan, 
borliqni amaliy yoki nazariy o„zlashtirish operatsiyalarining yoki yo„llarining 
yig„indisi. 
U ta‟lim texnologiyalarida zamonaviy usullar, shakllar, vositalarda muhim 
o„ringa ega. 
Ta‟lim jarayonida usullarsiz, qo„yilgan maqsadga, belgilangan mazmunni 
amalga oshirishga, bilish faoliyatini faollashtirishga, sezilarli natijalarga erishish 
mumkin emas. 
Usullar natijaga erishishni ta‟minlaydi. Usullar ta‟lim mazmunini amalda 
qo„llashni ta‟minlaydi, bunda ta‟lim beruvchi faoliyatini tashkil etish yo„li – dars 
berish usullaridir, ta‟lim oluvchining faoliyati esa – o„rganish usullaridir. 
Maqsadlar ta‟lim oluvchilar bilan birgalikdagi faoliyatida vositalar 
yordamida amalga oshiriladi, usullar esa, ularni amaliy bajarilishini ta‟minlaydi. 
O„qitish usuli – o„qitishda belgilangan maqsaddga erishish uchun ta‟lim 
oluvchi va ta‟lim beruvchining o„zaro bog„liq faoliiyatini tashkil eitshning tartibga 
solingan usulidir. 
Dars berish usullari – ta‟lim beruvchining faoliyatini tashkillashtirish 
vositasidir, o„qitish usullari esa, ta‟lim oluvchining faoliyatini tashkil qilish 
vositasidir. 
Ta‟lim maqsadlariga erishish bo„yicha o„quvchi va o„qituvchining 
birgalikdagi ish faoliyatini tashkil qilish ta‟lim usullari tizimini quyidagi belgilari 
bo„yicha guruhlarga bo„lish mumkin.