Kbk: 84(5O‘zb)7

Yomon kelin
Kajirani nikoh oqshomining ertasiga, tong endi 
ko‘z uqalay boshlagan subh sodiqda kelin salomga 
olib chiqishdi. Qaynata-qaynana, qaynag‘a-
qaynegachi, amma-xola, yaqin-uzoq qarindoshlar 
ataganlarini ushlab qator turishardi. Kajira 
boshiga solingan harir hind-u ro‘moli ostidan 
ularga qaradi-yu, birdan yuragi orqasiga tortib 
ketdi. Voy, qorang o‘chgurlar-ey, na muncha ko‘p? 
Shuncha odam ichida qanday kun ko‘raman-a! 
Yo‘q, bular yeb tashlashadi meni!» – deb o‘yladi u.
Kajira yanga e’loni bilan avval qaynatasiga 
salom berdi. Kelinchaklarga yarashgan bir ado 
bilan ta’zim qilmadi, yo‘q, kekkayganicha kallasini 
bir siltab qo‘ydi. Qaynatasi ataganini boshiga 
qo‘yib, uzoqdan uzoq duo qildi, yetti pahlavon 
o‘g‘il-u, yetti jonon qiz tiladi, ahil bo‘linglar, 
totuv yashanglar, dedi. Qaynanasi ochiqqina, 
xushchaqchaq xotin ekan, kelinining boshiga 
yangi chiqqan bir kiyimlik alomat atlas, antiqa 
ro‘mol, yana allanimalar qo‘yib, u betidan-bu 
betidan cho‘lp-cho‘lp o‘pdi. U ham baxt-saodat, 
uzoq umr, totuv hayot tiladi. Le kin bu narsalar 
Kajiraga yoqmadi. Yangasi qo‘ymaganiga ham 
qaramay, boshqalarga salom bermasdan, ich-
kariga kirib ketdi. Hamma hang-mang bo‘lib qoldi. 
Yanga orqasidan halloslab kirdi.
– Bu qanaqa sharmandagarchilik?! Nomusga 
o‘ldirding-ku! E, xayf-e! – dedi u, xunobi chiqib.
Kajira, xuddi hech narsa bo‘lmagandek, 
hiringlab kuldi.
– Qo‘yavering, yangacha, hechqisi yo‘q. Tuyaga 
yantoq kerak bo‘lganda bo‘ynini cho‘zgan ekan, 

---

126
bularga ham kelin kerak bo‘lsa, boshimga 
tosh qo‘ymasdan oyog‘imga bosh qo‘yishsin. 
Ha, oyog‘imga bosh qo‘yishsin. Men bularga 
«pochinitsa» qilmay man. Qo‘yavering, yangacha, 
o‘zlari yalinib kelishadi hali!
Yanga nima qilishini bilmay gangib qoldi. U deb 
ko‘rdi – bo‘lmadi, bu deb ko‘rdi – yana bo‘lmadi. 
Kajira kajrlik qilib turib oldi. Oxiri yanga:
– Endi buyog‘i nima bo‘ladi – o‘zingga bog‘liq. 
Yaxshi bo‘lsang – oshingni yeysan, yomon bo‘lsang 
– boshingni! – dedi-yu, cho‘rt o‘girilib chiqib ketdi.
Kajiraga zarracha ham ta’sir qilmadi bu o‘rinli 
ta’na. Agar kelin salom malol kelgan, xo‘rlikday 
tuyul gan bo‘lsa – bunda ham o‘zi aybdor. Nimaga 
desangiz, taomilimizda qaynata-qaynana bilan 
tanishish bahonasida salom berish bor, xohlasang, 
salomga olib chiqaylik, yo‘q desang, mayli, o‘zing 
bilasan, deyishganda, Kajira qarshi turmadi. 
«Mayli, taomili mizda nima bo‘lsa – shu-da», dedi. 
Mana endi salomni tashlab ketib, o‘zini xunuk 
ko‘rsatib qo‘ydi. Xayr, bu ham-ku o‘tdi-ketdi. U 
keyin ham o‘zini qo‘lga olmadi. Qaynanasi bilan 
qaynatasini erining hurmat qilinishi lozim bo‘lgan 
ota-onasi o‘rnida ko‘rmay, u deyishsa, bu dedi, bu 
deyishsa, u deyaverdi. Ularning aytganini emas, 
o‘ziga ma’qulini qilaverdi. Dard desa, balo dedi. 
Ayb o‘zida ekani ravshan ko‘rinib turgan nojo‘ya-
likda ham o‘zini oqlab, bosh qalarni qoralay verdi, 
o‘tirsa – o‘poq, tursa – so‘poq, deyaverasizlar, 
sizlarda insof yo‘q, odamgarchilik yo‘q deb 
qaynanasi bilan qaynatasiga do‘q uradigan odat 
chiqarib oldi. Hatto, bir kun: «Tfu! Basharalaring 
qursin!» – deb so‘ka-so‘ka ko‘chaga ham chiqib 

---

127
ketdi. Bolamiz xafa bo‘lmasin, qaylig‘ining xunuk 
ishlarini eshitib ezilmasin, deb ular o‘g‘illariga 
aqalli bir marta ham shikoyat qilishmadi. Kelin 
esa eri ishdan keldi deguncha, hormang, eson-
omon ishlab keldingizmi, deb ko‘ngil olish o‘rniga 
otang u dedi, onang bu dedi, deb yurak-bag‘rini 
ezar edi. Uning eng yomon qiliqlaridan biri – uyida 
o‘tgan past-baland gapni darrov onasinikiga 
ko‘tarib borishi edi.
– Meni kimga berdinglar? O‘lar bo‘lsam o‘lib 
bo‘ldim! Otasi u deydi, onasi bu deydi, kuyovin-
giz esa ota-onasini mundoq bosib qo‘yish o‘rni-  
ga nuqul kuchi menga yetadi. Sen o‘zing unaqa-
san, sen o‘zing bunaqasan, deb kun bermaydi, 
yo‘q, chiqaman. Yaxshilikcha borib ajratib oling-
lar. Bo‘lmasa-chi, ha-da, keyin yomon bo‘ladi – 
o‘zimni...
– Hay-hay, jon bolam, ajratib olamiz, unaqa 
dema, o‘rgilay, – deydi onasi, yo‘lga otlanib.
Kajiraning onasi ham qiziga o‘xshash yen-
giltabiat xotin ekan. Qizini shashtidan tushirish, 
unga nasihat qilish o‘rniga qudalari bilan 
urishgani chopaverardi. «Men qizimning qo‘lini 
sovuq suvga urdirmaganman. Endi kelib sizlarning 
axlatlaringizni tozalaydimi! Yo‘q, men buni 
sizlarga cho‘ri qilib emas, o‘g‘illaringizga qayliq, 
uyingizga beka qilib berganman!» – deb Kajirani 
yetaklab ketardi. Lekin Kajira bir yerda qanoat 
qiladigan qiz emas ekan. To‘rt-besh kun yo‘q bo‘lib 
ketgandan keyin onasinikiga ham sig‘may yana 
qaytib kelar, shunda ham burniga suv kirmay eski 
qilig‘ini yana qilaverar edi. Axiri bir kun pichoq 
suyakka yetdi-yu, eri bosig‘i bilan so‘radi:

---

128
– Kajiraxon, ular-ku, siz da’vo qilganingizdek, 
bo‘lar-bo‘lmasga janjal chiqarishib, sizni, nohaq 
xafa qilishar ekan, shundoqmi?
Kajira shu to‘g‘ri gapga ham sapchib ketdi. 
– Xafa qilisharmish-a! Qonimni ichishyapti! 
Qonimni!
– Xo‘p, faraz qilaylik, qoningizni ham ichish-
yapti...
– «Faraz qilaylik» emish! Farazi yo‘q! Siz shu-
naqasiz, uzzukkun o‘sha... ota-onangizning yo ni ni 
olasiz.
– Munchalik ko‘pchimang, Kajiraxon, og‘ir 
o‘tirib gaplashaylik. Xo‘p, farazi yo‘q bo‘lsa, yo‘q 
bo‘la qolsin. Xayr, ular-ku, qattiq-quruq gapirib 
sizni xafa qilishar ekan, a?
Kajira to‘ng‘illab:
– Ha! – dedi.
– Siz-chi, siz ularga shirin gapirasizmi, gaplarini 
qaytarmaysizmi?
– Podumayesh! Nimaga qaytarmas ekanman! 
Qaytaraman! Ammamning buzog‘iga o‘xshab 
lallayib o‘tiramanmi?! Nima, meni bu yerga tili yo‘q, 
zaboni yo‘q qul qilib berishganmi? Net, izvinyayus! 
Men, bilasizmi, kimman? Bilmasangiz bilib 
qo‘ying, ha, bilib qo‘ying: men institutni bitirgan 
oliy ma’lumotli zamonaviy qizman! Otam doktor, 
professor! Oshlarini oshab, yoshlarini yashab 
qolgan allaqanday chol-kampirning mog‘orini 
yuvasan, deb o‘qitishgan emas meni oliygohda! 
Tavba, shunaqayam aralashqoq bo‘ladimi odam 
degan! Hali o‘rningni yig‘ishtirmabsan, deb dakki 
berishadi, hali idish-tovoqlar yuvuqsiz qolibdi, deb 
dashnom berishadi, nima, men ota-onangizdan 
so‘kish eshitgani kelibmanmi eshigingizga?!

---

129
Erining sabr kosasi to‘ldi. Shunday bo‘lsa ham, 
yana jahlini bosib dedi:
– Yo‘q, Kajiraxon, unchalik emas. O‘ylab ko‘rdin-
gizmi-yo‘qmi, o‘zingizda ham ayb bor, albatta. 
Misol keltiraymi? Xo‘p. Masalan, men ertalab ishga 
ketayot ganim da turib choyimga qaramaysiz, yotgan 
yerin gizda qimir etmay yotaverasiz. Yaxshi emas-da.
Kajira jahli chiqqanidan ko‘karib ketdi.
– Nimasi yaxshi emas, uyqumni harom qilib, 
sizga choy damlab kelmaganimmi? – dedi 
Kajira chinqirib. – Yo‘q, izvinyayus, men sizning 
oqsochingiz emasman, xotiningizman! Ha, 
xotiningizman. Bizning zamonda er bilan xotin 
huquqi bab-baravar. Ha, esingizdan chiqmasin 
– bab-baravar!
Eri zaharli qilib jilmaydi.
– To‘g‘ri, bab-baravar. Ha, bizning zamonamizda 
er bilan xotin huquqi bab-baravar. Men buni 
qarsak lar bilan, jon-dilim bilan olqishlayman. 
Lekin shunisi quvonchliki, bu baravarlik siz 
o‘ylaganingizcha emas. Ishga ketayotgan erini choy 
ichirib jo‘natish oqsoch likka kirmaydi. Odamiylikka 
kiradi. Odamiylikka, Kajira!
– E-e, baqirma-e! Meni senlarning uyingga 
qonini ich, yuragini ez, bos, topta, deb keltirib 
tashlashganmi?! Turmayman! To‘ydim!
Shundan keyin eri ortiq insofga ham chaqirmadi, 
yalinib-yolvorib ham o‘tirmadi, uyimiz buzilmasin, 
achchig‘ingizdan tushing ham demadi. Yuklarini 
mashinaga ortib, onasinikiga oborib tashladi. 
Nachora: