Kegl cc pechat indd

qanday o‘zgaradi?
33-MAVZU
J
ODDIY MEXANIZMLAR: BLOK, QIYA
59-rasm.
60-rasm.
90
Ko^£char blokda esa aylanish o^£qi О nuqtaga to^£g^£ri keladi (60- b rasm). Shunga ko^£ra yuk uchun yelka О A masofani, F kuch uchun yelka OB masofani tashkil etadi. OA=R, OB=2R bo^£lganligidan (R—g^£ildirak radiusi) F 2R=mg R bo^£ladi. Bundan
F = £1.
Ko^£char blok kuchdan ikki barobar yutuq beradi. Ko^£char va ko^£chmas bloklardan bir nechtasi o^£zaro ulansa, uni polispast deb ataladi. Polispastda n ta ko^£char blok qatnashsa, kuchdan In marta yutish mumkin bo^£ladi.
Qiya tekislik. Og^£ir bochkani mashinaga ortishda qiya tekislikdan yumalatib chiqarish oson (61-rasm). Bunda F kuch og^£irlik kuchining bir qismini tashkil etadi:
F = ±-rre.
Vint. Mashinalarning balloni teshilib qolganda, uni almashtirish uchun «domkrat» deb ataluvchi vintli ko^£targichdan foydalaniladi. Uning ishlash tamoyilini 62-rasmdagi vintdan tushunish qiyin emas. Uydagi go^£sht maydalagichda, maktab duradgorlik va temirchilik ustaxonasidagi «tiski» (siqib ushlagich)da ham vintdan foydalaniladi.
Pona. Mamlakatimizning ayrim joylarida bo^£lg^£usi kuyovlarni sinash uchun ularga to^£nkani o^£tin qilib maydalashni taklif qilishgan deyishadi. Shunday holda «pona» qo^£l keladi. Pona old tomonidan qaralsa, uchburchak shaklida bo^£lgan jism bo^£lib, uni to^£nkaga rasmda ko^£rsatilganidek qo^£yib, tepa qismidan uriladi (63-rasm).
Chig‘iriq. Bu oddiy mexanizmdan ko^£pincha quduqlardan suvni ko^£tarishda foydalanishgan (64-rasm). Chig^£iriqda arqon o^£raluvchi baraban radiusi r, uni aylantiruvchi tirsak uzunligi R bo^£lsa,
qurilmaning kuchdan beradigan yutug^£i — ga teng bo^£ladi.
62-rasm. 63-rasm.
Chig^£iriqning takomillashgan varianti lebyodka deyiladi (65- rasm). Unda ikkita chig^£iriq o^£zaro bog^£langan. Birinchisi aylantiruvchi tirsak va kichik radiusli tishli g^£ildirak. Bu tizim &
kuchdan — marta yutuq beradi. Ikkinchisi katta radiusli tishli
g^£ildirak va arqon o^£raluvchi silindr. Bu tizim kuchdan — marta yutuq beradi. Lebyodkaning kuchdan beradigan umumiy yutug^£i n
64-rasm. 65-rasm.
bo^£ladi.