Kegl cc pechat indd

Amaliy topshiriq
1. Chizg^£ich oling va o^£rtasiga kichkina tayanchni qo^£yib, muvozanatga keltiring. 0^£ng tomonidan 5 sm uzoqlikka bitta tangani qo^£ying. Chap tomoniga shunday tangadan ikkitasini shunday nuqtasini topib qo^£yingki, natijada chizg^£ich muvozanatda qolsin.
2. Uyingizda turmushda ishlatiladigan omburlar, qaychilar, kir qistirgich tuzilishini ko^£rib chiqing. Ulardagi aylanish o^£qi, yelkalarini toping. Bu asboblarning kuchdan qancha yutuq berishini hisoblang.
92
@1. Siz yarn qanday oddiy mexanizmlarni bilasiz?
! 2.Lebyodkani qanday maqsadlarda ishlatsa bo‘ladi?
3. Uyingizda, maktabingizda qanday oddiy mexanizmlardan foyda- lanishadi?
4. Mexanizmlardan foydalanib kuchni oshirishning chegarasi bormi?
5.Ko⁽char va ко‘chmas bloklarni richaglar deb qarash mumkinmi?
34-MAVZU
MEXANIZMLARDAN FOYDALANISHDA ISHLARNING TENGLIGI
Yuqorida ko^£rib o‘tilgan barcha mexanizmlar biror ishni bajarishda foydalaniladi. Ularda mexanizmlarning kuchdan yutuq berishi haqida gapirib o‘tildi. Qiziq, ulardan qaysilari ishdan yutuq berar ekan? Yoki hammasimi?
Buni qiya tekislik misolida ko‘raylik. Qiya tekislik bo^£ylab yukni
ko^£tarishda F_x bo^£lishi ko^£rsatilgan edi. Bunda yukni ko^£tarishda
kichik kuch talab qilinishi evaziga ko^£p yo^£l bosish zarur bo^£ladi (66- rasm). Chunki s masofa h dan katta:
F₁ s=F₂ h.
Bundan yukni qaysi yo^£l bilan yuqoriga olib chiqmaylik, bajarilgan ishlar teng bo^£lishi kelib chiqadi. Demak, qiya tekislik ishdan yutuq bermaydi. Balki richag ishdan yutuq berar? 67-rasmdan ko^£rinadiki, richagning kichik yelkasiga qo^£yilgan yukni s₂ masofaga siljitish uchun katta yelkaga qo^£yilgan F_l kuch s_l masofani o^£tishi kerak. Demak, richagda ham kuchdan olinadigan yutuq masofadan yutqazish evaziga
^Fi_
bo^£lar ekan. Bu holda bo^£ladi (67-rasm). Bajarilgan ish
*
uchun F_ls_l = F₂s₂ yoki A_l=A₂. Richag ham boshqa mexanizm kabi
ishdan yutuq bermaydi. Richag qonunini kashf etgandan so^£ng juda ruhlanib ketgan Arximed «Menga tayanch nuqtasini bering, men Yerni ko^£taraman» deb aytganligi haqida afsona bor. Nazariy jihatdan olganda juda uzun yelkali richag bilan Yer og^£irligiga teng kuch hosil qilish mumkin. Lekin richagning kichik yelkali uchi Yerni 1 sm ga ko^£targanda, katta yelkali uchi kosmosda shunday katta aylana yoyini bosishi kerakki, buning uchun Arximed 1 m/s tezlik bilan yursa, million yil kerak bo^£lar edi!
66-rasm.
bo^£lganda qiya uzunligi necha
Xuddi shunday yo^£l bilan ko^£char blok ham ishdan yutuq bermasligini isbotlash mumkin. Bunda yukni h balandlikka ko^£tarish uchun blokdan o^£tgan arqon uchini 2h masofaga ko^£tarish zarur bo^£ladi (68-rasm). Ko^£char blokda kuchdan
2 marta yutuq olinsa-da, masofadan 2 marta L yutqiziladi. Natijada ko^£char blok ham ishdan yutuq bermaydi.
Shunga o^£xshash yo^£llar bilan boshqa oddiy mexanizmlar ham ishdan yutuq bermasligini isbotlash mumkin.
Masala yechish namunasi
100 kg yukni 10 m balandlikka ko^£tarish kerak tekislikdan foydalaniladi. Tortuvchi kuch 245 N bo^£lsa, metr bo^£lgan qiya tekislikda bu ishni amalga oshirish
Ye chilishi:

mumkin?
В e rilgan:	Formulasi
/77= 100 kg	II js-
h= 10 m	bundan