Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

 
 
 
 
 

---

327 
 
 
XX asrda bo'lgan yirik tabiiy ofatlar 
24-jadval 
Ofatlar turi 
Halokatga 
uchraganlar 
soni 
Ofat bo'lgan joy va 
yili 
Vulqon otilishi 
30000 
Martinika oroli, 
1902-y. 
Yer yuzasi 
surilishi 
3000 
Italiya, 1962-y. 
Suv bosishi 
800000 
Bengal ko'rfazi 
orollari 1970-y. 
To'fonlar 
207000 
Pokiston, 1970-y. 
Zilzilalar 
650000 
Xitoy, 1976-y. 
Sel 
29000 
Kolumbiya, 1985-y. 
Do'1 
346 
Hindiston, 1988-y. 
O'rama bo'ron 
1300 
Bangladesh, 1989-y 
Chaqmoq 
chaqishi 
21 
Zimbabve, 1975-y. 
 
 
 
Texnogen ofatlarda bo'lishi mumkin bo'lgan 
halokatlarning tavsiflari (oxirgi yillar adabiyotlarida berilgan 
ma'lumotlar) 
25-jadval 
Ofat keltiruvchi 
texnogen 
vositalar 
O'rtacha 
miqdori 
O'lganlar va 
jarohat-langanlar 
nisbati 
Aviatsiya 
10-100 
10:1 
Avtomobillar 
10 gacha 
1:5 
Suv transporti 
10-100 
— 
Temir 
yo'l 
transport! 
10-100 
1:10 
Katta 
korxonalarda 
portlashlar 
10-100 
1:10
Binolardagi 
yong'inlar 
10-100 
1:10, 1:20 

---

328 
Zahafli moddalar 
bilan
avariyalar 
10-100 
1:50 
Shaxtalarda 
portlashlar 
10 tagacha 
1:5 
Yana shuni ham ta'kidlash kerakki, tabiiy ofatlar keltirishi mumkin 
bo'lgan zarar va halokatli holatlar masshtabini ham oldindan aytish yoki 
bashorat qilish imkoniyati yo'q. Shuning uchun ham liar qanday tabiiy 
ofatlar oqibatlarini keyingi aniqlashlar bilan tartibga keltiriladi. Shuning 
uchun ham bar qanday tabiiy ofatning oqibatlarini e'lon qilinganda unda 
oldingi olingan ma'lumotlar haqiqiy deb emas, balki boshlang'ich 
ma'lumot sifatida qabul qilinishi kerak. Texnogen ofatlar haqidagi 
statistika ma'lumotlarini 26-jadvalda keltirilgan. 
Bu yerda keltirilgan miqdorlar bitta transport vositasida yuz bergan 
ofatlar sifatida yo'l transport avariyalari uchun keltirilgan. 
Shuni ham aytib o'tish kerakki, texnogen ofatlar ancha kichkina 
bo'lib ko'rinishiga qaramay hozirgi zamon transport vositalarining ko'plab 
avariyaga uchrayotganligini hisobga olinganda, bu eng ko'p halokatli 
qurbonlarga olib kelayotgan ofatlar ekanini unutmaslik kerak. 
Bizning respublikamiz uchun tabiiy ofatlarning ko'p turlari 
an'anaviy bo'lmasada, uning eng katta xavf solayotgan zilzilalarni hisobga 
olishga to'g'ri keladi. Zilzilalar oldindan bashorat qilish qiyin bo'lgan 
tabiiy ofatlar sirasiga kiradi. Bizning respublikamiz mana shu tabiiy ofat 
eng ko'p uchrashi mumkin bo'lgan hududga joylashgan. Yuqorida aytib 
o'tganimizdek, zilzilalarni bashorat qilish va o'rganish institutlarining 
ko'pligi va bu muammoni ofrganayotgan davlatlar buning uchun 
istagancha mablag' ajratish irtikoniyatiga ega bo'lgan davlatlar (masalan, 
Yaponiya) bo'lsada, lekin zilzilalarni oldindan belgilash va aniq bo'lish 
vaqtini e'lon qilish va bu bilan minglab odamlarni halokatdan saqlab 
qolish imkoniyati hozircha yo'q. Zilzilalar to'satdan va nihoyatda qisqa 
muddatda yuz berganligi sababli uning halokatli ta'siri ayanchli bo'ladi. 
Ya'ni bir necha sekund davomida minglab kishilar vayronalar ostida 
qolishi va halokatga duchor bo'lishi mumkin. 
Adabiyotlarda keltirilishicha faqat bir marta 1963-yili Xitoydazilzila 
vaqtini oldindan aytib berish imkoniyati boMgan va faqatgina 1300 kishi 
zilzila oqibatida halok bo'lgan, agar ogohlantirilmaganda o'n minglab kishi 
zilzila qurboni bo'lishi mumkin edi. Umumiy yer sharining o'ndan bir 
qismi zilzila xavfi bo'lgan hududlar hisoblanadi. Bizga ma'lum bo'lgan 
XIX—XX asrda eng yirik va vayronagarchilikka sabab bo'lgan zilzilalarni 

---

329 
keltirib o'tamiz. Olma-Otada 1887 va 1911-yillarda, Andijonda 1902-yili, 
Dushanba-1903-yili, Farg'ona-1907 va 1946-yillar, Ashxabod-1929 va 
1948-yillar, Toshkent-1966-yil, Leninakan-1988-yil va Neftegorsk-1989-
yillarda bo'lgan Zilzilalar yuqorida nomi zikr etilgan shaharlarni 
vayronaga aylantirib ko'plab odamlarning hayotiga zomin bo'lgan. 
YUNESKO tashkilotining axborotiga qaraganda oxirgi o'n yilliklar ichida 
zilzila oqibatida halok bo'lganlar soni 1 mln kishidan oshib ketgan.