Кимевий технологиянинг жараёнлари ва қурилмалари фанидан ўқув қўлланма

5.2. Насосларнинг умумий напори ва сўриш баландлиги 
Суюқликнинг пастки идишдан сўриш ва ҳайдаш трубалари орқали 
ҳайдаш учун двигатель насосга зарур энергия бериши, яъни насос босими ҳосил 
қилиши лозим. Hасоснинг умумий напорини 9.1 - расмдаги насос қурилмасидан 
аниқлаш учун сўриш ва ҳайдаш трубалари учун Бернулли тенгламасининг 
ўзгаришидан фойдаланамиз. Бунинг учун сўриш ва ҳайдаш вақтидаги 
параметрларнинг ўзгаришини қуйидаги тартибда аниқлаймиз:
М Н
х
Н
г
В h 
1 H
c
1
1
1 

---

113 
41 – расм. Насоснинг умумий босимини аниқлаш. 
Р - суюқлик сўриб олинаётган идишдаги босим; 
Р - юқорида жойлашган идишдаги босим; 
Рc, Рx - суюқликнинг насосга киришидаги ва чиқишдаги босими; 
Hс - сўриш баландлиги; 
Hх - ҳайдаш баландлиги; 
Hг - суюқликнинг геометрик кўтарилиши баландлиги; 
h - вакууметр ва манометр ўрнатилган нуқталар орасидаги вертикал масофа. 
Hасоснинг напорини аниқлаш учун пастки идишдаги суюқлик 
баландлигининг текистлигига нисбатан сўриш вақтидаги 1-1 ва 1`-1` кесимлар 
учун Бернулли тенгламасини ёзамиз: 
c
c
c
h
g
w
g
Р
H
g
w
g
Р





2
2
2
2
2
1
1


(5.5) 
Худди шунингдек, насос ўқидан ўтувчи текисликка нисбатан ҳайдаш
вақтидаги 1-1 ва 2-2 кесимлар учун Бернулли тенгламасини ёзамиз: 
х
х
х
х
h
g
w
g
Р
H
g
w
g
Р





2
2
2
2
2
2


(5.6) 
бу ерда 

1
, 

2
- пастки ва юқориги идишлардаги суюқликнинг тезлиги;

с
, 

х
- сўриш ва ҳайдаш трубаларидаги суюқлик тезлиги; h
c
, h
x
- сўриш ва 
ҳайдаш трубаларидаги гидравлик қаршиликларни енгиш учун кетган напор 
миқдори. 
Сўриш ва ҳайдаш трубаларидаги тезликка нисбатан пастки ва юқориги
идишлардаги суюқлик тезлигининг ўзгариши жуда кичик бўлиб, у нолга тенг.
Hасоснинг напори оқимнинг насосга кириш ва чикишдаги солиштирма
энергиялари айирмасига тенг:
g
P
P
H
c
х




(5.7) 
(5.5) ва (5.6) тенгламалардан айирмалар фарқини аниқласак: 

---

114 
Бунда 

с 
= 

х
, чунки ҳайдаш ва сўриш трубаларининг диаметри бир хил.
h
у
= h
c
+ h
х
трубанинг умумий гидравлик қаршилиги. Бундан ташқари 9.1 – 
расмдан: Н
с
+ Н
ҳ 
+ Н
г
. Бу ҳолда юқоридаги тенгламани қуйидагича ёзиш 
мумкин: 
у
Г
h
g
Р
Р
Н
Н





1
2
(5.8) 
Демак, насоснинг умумий напори суюқликни геометрик баландлик H
г
га 
кўтариш учун, пастки ва юқориги идишлардаги босимлар орасидаги фарқни
ҳамда сўриш ва узатиш трубаларидаги гидравлик қаршиликни енгиш учун 
сарфланади. Агар пастки юқориги идишлардаги босим ўзаро тенг бўлса, у 
ҳолда насоснинг умумий напори: 
H = H
г
+ h
y
(5.9) 
Суюқлик горизонтал трубалар орқали узатилса (H
г
= 0): 
y
h
g
P
P
H





1
2
(5.10) 
Худди 
шунингдек, насоснинг умумий напорини манометр ва 
вакууметрнинг кўрсатиши бўйича ҳам аниқлаш мумкин: 
h
g
P
P
H
вак
мон





(5.11) 
Шундай қилиб, насоснинг умумий напори манометр ва вакууметрлар 
кўрсатишларининг йиғиндиси билан бу асбоблар уланган нуқталар орасидаги 
вертикал масофанинг йиғиндисига тенг.