«kimyo texnologiya» fakulteti «oziq-ovqat texnologiyasi» kafedrasi

Ozik uchun yaroksiz chikindilarni kayta ishlash va ulardan foydalanish
Go‘sht kombinatlarida va mahsulotlarni kayta ishlaydigan korxonalarda turli xilda yaroksiz deb topilgan tana kismlari va xayvonlarining ulimtiklarini kuydirish natijasida ayrim servitamin va tula kiymatli qo‘shimcha maxsulot olish muxim axamiyatga ega.
Ayrim kuzatishlariga karaganda 1 t yaroksiz deb topilgan tana kismlaridan 40-50 kg texnika yog‘i va 140 kg go‘sht – suyak uni va 100 kg suyakdan 70 kg suyak uni olish mumkin ekan. Umuman, ulimtik xayvonlarni kayta ishlash evaziga ular uchun kimmatli ozik maxsuloti tayyorlash muxim xujalik axamiyatiga ega.
Insonlar uchun ozik sifatida yaroksiz bo‘lgan chikindilardan kon go‘sht unidan 40-80 foiz tula kimmatli oksillar bo‘lib, uning deyarli 85-90 foiz xayvon organizmi tomonidan tula o‘zlashtiriladi.
Xayvonlardan olinadigan va ularning o‘zlariga edirishga muljallangan kon, suyak, go‘sht va jizza uni o‘zining tarkibi xamda belgilangan navlarga ko‘ra bir-biridan ma’lum darajada fark kiladi.
Xayvon chikindilaridan maxsulot tayyorlash uchun kuyidagi talablarga rioya kilish kerak:
1) ozik uchun yaroksiz chikindilarni yog‘li va yog‘siz navlarga ajratgan xolda suvda tozalab yuvish;
2) kulda yoki mashinada pishiriladi yoki ajratiladi va kuritiladi;
3) kuritilgan chikindilar maydalanadi, elakdan utkaziladi va kog‘oz koplarga yoki maxsus bochkalarga solinib, quruq va salkin omborlarga saklanadi. Bunda maxsulot quruq, zich joylashtirilishi va o‘ziga xos xidga ega bo‘lishi talab etiladi.
Jadval-16
Turli xil xayvon chikindilaridan tayyorlangan oziklarining ayrim kursatgichlari

Mahsulotlar	Navi	Namligi	Yog‘	Kul	Protein	Azotsiz moddalar
Go‘sht	I	9	11	28	50	2
	II	10	16	30	42	2
Suyak uni	III	10	18	40	30	2
	I	10	12	12	64	2
Go‘sht uni	II	12	18	14	54	2
	I	10	12	12	65	1
Jizza uni	II	10	19	16	54	1
	I	9	3	6	81	1
Kon uni	II	11	5	10	73	1
	II	10	10	60	20
Suyak uni	II	10	15		15	-

Umuman, xulosa kilib aytganda, ozik uchun yaroksiz chikindilardan texnika yog‘i, tuyok yog‘i, duratgorlik elimi, kalsiy fosfat tuzi va boshka mahsulotlar tayyorlanadi.

Chikindilarga ishlov berish
Mol junini tuplab yuviladi va tozalanadi. Kuritilgan junda namlik mikdori o‘rtacha 13-15 foiz bo‘lishi mumkin. Mol junidan yumshok mebellar va matraslar tayyorlashda foydalaniladi. Shuningdek, mol junidan muykalam va chutkalar tayyorlashda xam foydalaniladi. Ma’lum bo‘lishicha, 1000 bosh moldan o‘rtacha 80-130 kg jun olinadi.
Shox va tuyoklar xam texnik maxsulot sifatida xalk xujaligida katta axamiyatga ega. Ulardan turli xil bezak asboblari, tugma, tugnagich, zirak va attorlik buyumlari tayyorlashda foydalaniladi.
Kolaversa ulardan shox-tuyok uni va keratin elimi tayorlanadi. Yoshi, zoti, massasi xamda jinsiga ko‘ra xar bir moldan 300g 5kg gacha shox va 1, 5 kg gacha tuyok olinadi.
Shox va tuyok baxolanadi. Ular sifatiga ko‘ra ikki gruxga bo‘linadi:

1. 
   Turli bezak (attorlik) asboblari uchun yarokli shox va tuyoklar.
   
2. 
   Texnik mahsulotlar tayyorlanadigan shox va tuyoklar.
   

Birinchi gurux talabi buyicha shox va tuyoklar shakl jixatidan to‘g‘ri, darz ketmagan, sinmagan bo‘lishi lozim. O‘zunligi esa kamida 12 sm, kalinligi kamida 2 mm bo‘lishi kerak. Shu talablarga javob beradigan shox va tuyoklar kimmatli xisoblanadi.