«kimyo texnologiya» fakulteti «oziq-ovqat texnologiyasi» kafedrasi

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

FARG’ONA POLITEXNIKA INSTITUTI
«KIMYO - TEXNOLOGIYA» FAKULTETI
«OZIQ-OVQAT TEXNOLOGIYASI» KAFEDRASI



« Go’sht - sut mahsulotlari texnologiyasi asoslari »
fanidan
Ma’ruzalar kursi
Farg’ona – 2020
Ushbu ma’ruzalar kursi oliy o‘quv yurtlarining 532100 «Oziq-ovqat texnologiyasi» yo‘nalishlarida ta’lim olayotgan talabalar “Go’sht - sut mahsulotlari texnologiyasi asoslari” fanidan foydalanish uchun mo‘ljallangan.

Ma’ruzalar kursida har bir mukammal o‘zlashtirish uchun ishning nazariy asoslari, ishni bajarish tartibi, nazorat savollari va adabiyotlar keltirilgan.

Ushbu ma’ruzalar kursi «Oziq-ovqat texnologiyasi» kafedrasining uslubiy komissiyasi yig‘ilishida muhokama qilingan.

(Majlis bayoni № «  » «  » 2020 y).

Ma’ruzalar kursi «Kimyo - texnologiya» fakultetining ilmiy uslubiy kengashida muhokama qilingan va tasdiqlangan.

(Majlis bayoni №  «  » - 2020 y).
Tuzuvchi:
Kat o‘q k.f.f.d (PhD) Sattarova B.N

Taqrizchi: dotsent q.x.f.n. Xakimov M.U.

Mavzu- 1 Kirish. fanning maksadi, vazifalari .


Reja:

1. 
   Kirish
   
2. 
   Go‘sht va go‘shtli mahsulotlarini ozik-ovkat sanoatida o‘rni. Fan ning maqsadi va vazifalari.
   
3. 
   Fanning boshka fanlar bilan bog‘liqligi. Chorva mollarni go‘shtini kayta ishlash kichik korxonalarga e’tiborini kuchaytirish.
   

Bizning mamlakatimizda go‘sht va go‘shtni kayta ishlash sanoatida katta o‘zgarishlar bo‘lmokda. Respublikamizning mustaqil bo‘lishi xamda iktisodiyotning bozor tizimiga o‘tishi bu ishlarning bajarilishiga katta sharoit yaratib berdi. Bundan tashkari kayta ishlash korxonalarining xom ashYog‘a yakinlashi shu yusinda go‘sht va go‘sht mahsulotlarini kayta ishlashga katta imqoniyatlar yaratdi. Xozirgi paytlarda kishlok joylarida shaxardan ancha o‘zok aholi yashash joylarida, ya’ni mollarni o‘stiradigan joylarda bir kunda 15 tonnadan 40 tonnagacha mol go‘shtini kayta ishlaydigan korxonalar tashkil kilinmokda. Bu esa go‘shtning sifatini oshirish xamda go‘sht va go‘sht mahsulotlari chikarishda katta kiyinchiliklardan biri bo‘lgan jarayon-mollarni tashishni kamaytiradi.

Mustakillik davrida go‘sht sanoati amaldagi ish bilan fundamental fan rivojlanishi orasida katta fark paydo bo‘lgani ma’lum bo‘lib kelmokda. Buning boisi sho‘qi, go‘sht soxasida ishlaydigan ilmiy korxonalar xozirgi paytlarda eng Yangi texnologiya va go‘sht mahsulotlarini sifatini oshiradigan, zamon talabiga javob beradigan korxonalar barpo kilinmokda va takomillashtirish ishlari olib bormokda.
Xozirgi vaktda go‘sht korxonalarida rivojlangan mamlakatlarning Yangi texnika texnologiyalari kirib bozor iktisodiyoti sharoitida rakobatbardosh mahsulotlarni ishlab-chikarish uni etkazish va saqlash jarayonlarini mo‘qammal darajada, biologik kiymatini saqlash yuksak darajada olib borilayapti.
Ozik-ovkat fanining rivojlanishida eng katta rolni bioximiya fani o‘ynaydi. Zeroki, bioximiyani cho‘qur bilmasdan turib bu soxalarni boshkarish kiyin. Masalan: go‘shtning etilishini keyingi paytlardagina bioximiya fani ochib berdi.
Bioximiya fanini rivojlantirib, u bergan ilmiy asoslarni tug‘ridan-tug‘ri go‘sht mahsulotlari sifatini yaxshilash maksadida ishlatish mumkin. Yana shuni aytib o‘tish kerakki, go‘sht sanoati muammolarini xal kilishda ko‘pgina fanlarni jalb kilishga to‘g‘ri keldi. Chunonchi, biologiya, biofizika, mikrobiologiya, xisoblash texnikasi, sistemali analiz va shu kabilar. Shu bilan birga shuni e’tiborga olish kerakki, bu fanlarni xar biri o‘z rolini uynaydi. Keyingi yillarda biotexnologiya fani rivojlanib ketdi. Bu fan shunday bir fanki, u biologiya, bioximiya, mikrobiologiya xisoblash texnikasi va boshka ko‘pgina fanlarni o‘z ichiga kamrab oladi. Shuning uchun xam biotexnologiya faniga nixoyatda katta e’tibor berilmokda. Ozik-ovkat mahsulotlarining sifatini oshirish va xilma-xilligini ko‘paytirish uchun albatta, fundamental ilmiy tekshirishlarni biotexnologiya fanidan tashkari xozirgi zamon texnika va texnologiya kirib kelgan fanlarni rivojlantirish lozim. Go‘sht sanoatida keyingi paytlarda bizning mamlakatimizda xam Chet el davlatdagidek biotexnologik industriya kirib kelmokda. Dexkonchilik fermerchilik rivojlanib bormokda olingan molni kayta ishlab tayyor maxsulotgacha olib keladigan uskunalar ishga solinmokda. Chunonchi, Angliya, Rossiya, Izroil texnologiyasini ko‘rib chiksak, u erda koramol tugilganidan boshlab to go‘shtga aylantirguncha barcha jarayonda kanday koramol o‘zini olib boradi xammasi EXMda yozilib keladi va xatto mol kancha, kaysi ko‘rinishda va kaysi usulda ozo‘qa olgani xam yoziladi.
Ozik-ovkat mahsulotlarini konstro‘qtorlash asosida kompleks ilmiy ishlab chikarishlar olib bormokda, bularga kimyoviy, fizik-kimyoviy, biokimyoviy, texnologik medinobiologik kabi ilmiy izlanishlar karab, eng oxiri mujassam kiluvchi va yagona fikrga olib keluvchi narsa bu elektron xisoblash mashinalarining kirishidir. Ya’ni ularning matematik modelni yaratishdir.
Sungi yillarda go‘sht sanoati sistemasida barcha texnologik jarayonlarni takomillashrirish, savdo tashkilotlarga sifatli go‘sht va go‘sht mahsulotlari etkazib berish tadbirlarini tobora jadallashtirmokda.
Shuningdek, suyilgan xayvonlarning qoni, suyagi, iste’molga yaroksiz chikindilaridan foydalanish, oksil tayyorlash ishlari xam yulda ko‘yilmokda. Fizika kimyo va mikrobiologiya fani yuto‘qlaridan amaliyotda keng foydalanilmokda. Bu esa maxsulot chikindilaridan ish ko‘zini bilgan xolda unumli foydalanish imqonini bermokda.
Umuman, xozirgi zamonaviy go‘sht kombinati - yuksak ishlab chikarish kuvvatiga, murakkab avtomat va konveyer liniyalarga ega bo‘lgan sanoat kompleksi xisoblanadi. Ularni sun’iy usulda sovutib berish imqoniga ega bo‘lgan sovo‘qxonalar etarli darajada takomillashtirish ishlari olib boriladi.
Bulardan tashkari, ular keng mikyosida yukori sifatli ozik ovkat, texnik maxsulot etishtirish va xayvonlar uchun tula kiymatli ozik ishlab chikarish imqoniga ega.
Toza suyilgan mol go‘shtini kayta ishlash nixoyatda katta muammolardan biri xisoblanadi. chikimlarni kamaytirish bilan birgalikda go‘shtning va go‘sht mahsulotlarning saqlash muddatini xam oshirish kerak. Xozirgi paytgacha bizning mamlakatimizda go‘sht mahsulotlarini kabul kiladigan avtomatlar mavjud emas. Bu esa shaxar xalkini, xususan ko‘p axoli shaxarlarini go‘sht va ‘yarim tayyor mahsulotlar bilan ta’minlab turishda o‘z rolini uynaydi. Bu masalani xal kilmok uchun go‘sht va go‘sht mahsulotlarini kayta ishlaydigan korxonalarni xozirgi zamon uskunalari bilan xamda kadoklovchi mahsulotlar bilan ta’minlab turish lozimdir. Go‘sht korxonasi kishlok xujalik mahsulotlari, ya’ni chorva mahsulotlarini kayta ishlashni markazlashtirib ekologiyaga jiddiy zarar ko‘rsatishlari mumkin.
Chunonchi, go‘sht korxonalarida tez bo‘ziladigan oksil mahsulotlari xosil bular ekan, bular atrofida muxitga ta’sir kiladi. Bundan tashkari bu korxonalardan kulamsik xid keladi. Bu gazlar xam atrof muxitga jiddiy zarar etkazadi. Shunday ekan, go‘sht va go‘sht mahsulotlarini kayta ishlaydigan korxonalarda ekologik no‘qtai nazardan xam ancha ilmiy izlanishlar olib borilmok darkor Ushbu ma’ro‘za matnida mollarni, ya’ni go‘sht va go‘sht mahsulotlarni kayta ishlaydigan korxonalar uchun xom-ashyo bo‘lgan koramol, chuchka, tovo‘q, kuy echki shirkatlarni balik olib kelish ularni kayta ishlash muammolari, go‘sht va go‘sht mahsulotlarining kimyoviy tarkibi, mollardan go‘sht olish, muzlatgichlarda go‘shtni saqlash qonni kayta ishlash va chorva mahsulotlarining ikkilamchi mahsulotlarning kayta ishlash jarayonlari teri, qorin, ichak va shunga o‘xshaganlarni, kolbasa mahsulotlari ishlab chikarish, go‘sht konserva mahsulotlari ishlab chikarish, go‘sht mahsulotlari koldigini etarli ishlab chikarish, tuxum va tuxum mahsulotlarini ishlab chikarish xamda jelatin ishlab chikarish kabi muammolar yoritilgan. Molni tashish va tashuvchi mexanizmlarga kuyilgan talablar.