Kimyo va kimyoviy texnologiya

 
 
Ma’ruza № 11. 
Mavzu: Distillyatsiya bo’limining texnologik sxemasi.
 
Reja: 
1. Distilyasiya bo‘limining texnologik sxemesi. 
2. Distillyasiya yoki regenerasiya 
Tayanch so’z va iboralar: Filtrli suyuqlik, gidrokarbonat va karbonat, 
ammiak, uglerod dioksidi, gipsli cho‘kma, natriy sulfat, distillyasiya minorasi, 
issiqlik almashinish apparati 
 

---

52 
Distillyasiya bo‘limining texnologik sxemasi 
Quyida (9 rasm) ojiz suyuqliklar va filtrli suyuqliklarning distillyasiya 
jarayonlari texnologik sxemasi keltirilgan. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, filtirli 
suyuqlik distillyasiya gazlarining kondensator-sovutgichiga (KKDS) kelib tushadi. 
Kondensator bir birining ustiga joylashgan korpus sarglardan iborat topgan. Xar bir 
korpusda plastina paketlardan montaj qilingan seksiyalar mavjud. Filtrli suyuqlik 
xar bir sargning tepa qismga beriladi va uning pastgi qismidan chiqib, keyingi 
sargiga o‘tadi. Suyuqlikdan chiqayotgan dioksid uglerod maxsus kommunikasiyalar 
orqali xar bir sarganing tepa qismidan tortilgan trubalar orqali absorbsiyaga 
yuborilayotgan gazning umumiy kollektoriga beriladi. Xosil bo‘layotgan kondensat 
ojiz suyuqliklar distillyasiya minoralariga yuboriladi. Variant sifatida kondensat 
distillyasiya issiqlik almashish yo‘nalishi mumkin (sxemada ko‘rsatilgan). 
KXDSdan o‘tgan filtrli suyuqlik 70-75
0
C gacha qizdiriladi va distillyasiya issiqlik 
almashishish apparatini tepa sargasiga (2) kelib tushadi. Bu yerda filtrli suyuqlik 
tepaga ko‘tarilayotgan bug‘gazli aralashma bilan tutashib, tepadan pastga qarab 
yuboriladi. 
TDS bir birining ustida joylashgan aloxida sarglardan iborat va ularning 
orasida kontakt elementlar o‘rnatilgan bo‘ladi. 
TDSda suyuqlikning tarkibidagi ammoniy karbonatlar parchalanadi va Xosil 
bo‘layotgan dioksid uglerod eritmalaridan deyarli to‘liq chiqib ketadi. 95-98
0
C 
gacha qizdirilgan suyuqlik oqimi TDSdan aralashtiruvchi (4) yo‘llaniladi. Bu yerga 
90-96
0
C xaroratda oxakli suspenziya xam beriladi va uning tarkibida 200-240 n.d. 
miqdorda faolli CaO mavjud. 
Distillyasiya jarayonini intensifikasiyalash maqsadida xozirgi vaqtda ikkita 
aralshtiruvchi o‘rnatiladi, chunki bu aralashayotgan oqimlarning reaktordagi bo‘lish 
vaqtini oshiradi va reaksiyani to‘liq o‘tkazishga imkoniyat yaratadi. Gipsning 
reaktorlarda kristallanishi suspenziyalarning aralashtiruvchilarda 40-60 min 
bo‘lishini yetarli deb xisoblash mumkin va distiller tozalashga to‘xtatilish qadar 
ko‘proq vaqt ishlashiga imkoniyat yaratadi. 
Aralashtiruvchining (4) pastgi qismiga beriladi va uning ichida pastdan 
yuqoriga kiradi. Buning natijasida bug‘gazli aralashma bilan kontaktlashib, 
yuqoriga ko‘tarilgan sayin suspenziyada ammiak chiqib ketishi kuzatiladi. Distiller 
xam orasida kontakt elementlar o‘rnatilgan aloxida sarglardan tuzilgan bo‘ladi. 
Distillerdan 108-155
0
C da chiqqan suspenziya birinchi bug‘latuvchiga (5) keladi va 
undan keyin ikkinchi bug‘latuvchiga (6) o‘tadi. Yirik zarrachalarni ajratish uchun 
bug‘latuvchilardan keyin suspenziya qumajratgichga beriladi (sxemada 
ko‘rsatimagan). Bundan keyin nasoslarning ishini yaxshilash uchun suspenziyaga 

---

53 
sovuq suv qo‘shiladi (buning natijasida suyuqlikning xarorati va yopishqoqligi 
kamayadi xamda bug‘ ajralib chiqaishiga yo‘l qo‘yilmaydi) va shlam yig‘uvchiga 
(«oq dengiz») yuboriladi. 
Kalsiy xlorid olinishi sxemalarida distiller suspenziyasi karbonizasiya qilinadi 
va buning natijasida 23-28 g/l tarkibli qattiq faza xosil bo‘ladi. 
Distillyasiya minoradagi bug‘ va bug‘gazli aralashmalar suyuqlikga nisbatan 
qarama-qarshi oqim bo‘lib yuradilar. Distillerning pastgi sargasiga bug‘ beriladi. 
Tarkibida ammiaki bor bug‘gazli aralashma distillerdan aralshtiruvchining gazli 
xajmiga kelib tushadi. Bu yerda aralshtiruvchi tomchiajratgich apparati sifatida 
xizmat qiladi. Ayrim sxemalarda bug‘gazli aralashma maxsus tamchiajratgich orqali 
distillerdan distillyasiya issiqlik almashinish apparatiga beriladi. Aralashtiruvchidan 
bug‘gazliaralashma distillyasiya issiqlik almashinish apparatining pastgi sargasiga 
yuboriladi va filrtli suyuqlik bilan 68-75
0
S gacha sovutilishi uchun distillyasiya 
gazining kondensator-sovutgichiga yuboriladi. Bundan keyin bug‘gazli aralashma 
KXDSning sovutgich qismida suv bilan 58-60
0
C gacha sovutiladi va absorbsiya 
bo‘limiga jo‘natiladi. KXDSning sovutgich qismda. Xosil bo‘lgan flegma ojiz 
suyuqlikning yig‘indisida yig‘iladi. 
Oxirgi yillarda distillyasiya gazining kondensator va sovutgichlar sifatida 
plenkali aparatlar qo‘llanilishi boshlangan. Distillyasion kolonna plenkali 
distillyasion kondensatori bilan komplektasiya qilinadi. Distillyasiya gazining 
plenkali sovutgichi absorbsion minoraning tepasi yoki yoniga o‘rnatiladi. Bu 
apparatlarda gazsuyuqli oqimlarning yurishi qaramaqarshi bo‘ladi. 
Distillyasiya bo‘limi texnologik sxemasida distiller suspenziyaning issiqligini 
maksimal utilizasiya qilinishiga imkoniyat yaratilgan. Bosim pasayishi xisobiga 
suyuqlikning uzi bug‘lanish natijasida bug‘latuvchilarda ikkilamchi bug‘ ajralib 
chiqadi va u ojiz suyuqlik distillerga (DSJ) yuboriladi. Ko‘p xollarda DSJga bug‘ 
ikkinchi bug‘latuvchidan beriladi. Birinchi bug‘latuvchidan esa bug‘ 
aralashtiruvchining 
gaz 
xajmiga 
berilishi 
mumkin 
(termokompressor 
qo‘llanilmasidan) yoki distillerning past qismiga (termokompressor qO‘llaniladi). 
Yuqori samarali distiller qo‘llanilganda birinchi variant amalga oshiriladi, bu xolda 
apparatga bug‘ni kamroq sarflanishi mumkin va buning natijasida TDSga yetarli 
emas darajda bug‘ keladi. Ikkinchi variantda bug‘ni sarflanishi yanada 
kamaytirishga imkoniyat yaratadi. 
Distiller suspenziya issiqligining keyinchali utilizasiyasi tez kaynash 
apparatlar qo‘llanilishi natijasida amalga oshadi va undan keyin sovutilgan 
suspenziya «oq dengiz»ga yuboriladi. Kichik distillyasiya apparaturasi ( 10- rasm) 
ammiaksiz suyuqliklarni qayta ishlash uchun mo‘ljallangan. Bu suyuqliklarni oxakli 

---

54 
suspenziya ishlatmasida distillyasiya qilish mumkin. Soda ishlab chiqarish ojiz 
suyuqliklari yig‘indi (5) orqali ojiz suyuqliklar distillyasiya gazining kondensator-
sovutgichiga (1) jo‘natiladi. KXDSJ va KXDS apparatlari konstruksiya va ishlash 
prinsiplari bo‘yicha bir biriga O‘xshash bo‘ladi. Farqi shundan iboratki, apparatning 
kondensator va sovutgich qismlar flegmalar aralashgan xolda ojiz suyuqliklar 
distillerning tepa sargasiga (2) kelib tushadi. 73-77
0
C xaroratda KXDSjdan o‘tgan 
ojiz suyuqliklar taqsimlash tarelka yordamida DSJga beriladi. 
DSJda qaramaqarshi oqimli teshikli (inskrustasiya xosil bo‘lishi bor 
bo‘lganda) va perekrit-nuqtali teshikli kontaktli elementlar qo‘llaniladi. Ayrim 
paytda, TDS dagiga o‘xshagan kontaktli elementlar va maxsus nasadkalar 
qo‘llaniladi. Massauzatish jarayonini intensifikasiyalash uchun mina shakldagi 
nasadka qo‘llanilishi tavsiya etiladi. Suyuqlikga nisbatan qarama qarshi yurayotgan 
bug‘ va bug‘gaz aralashmasi yordamida DSJda ammiak va dioksid uglerodlarning 
desorbsiyasi o‘tkaziladi. DSJ va undan keyin KXDSJlardan 58-60
0
C o‘tgan 
bug‘gazli aralashma absorbsiya jarayoniga yuboriladi. Ojiz suyuqliklar distillyasiya 
gazining kondensator va sovutgichlari sifatida distillyasiya minorasida 
qo‘llaniladigan plenkali apparatlar qO‘llaniladi. DSJdan chiqayotgan suyuqlik 
degazasiya qilingan suyuqlik yig‘indisidan yig‘iladi va nasoslar (4) yordamida soda 
o‘choq gazlari yuvitgichiga (PGSP) yoki vakkum-filtrlarga beriladi. Dastlab 
sovutilgandan keyin degazasiya qilingan suyuqlik natriy gidrokarbonatni yuvish 
uchun ishlatiladi.
Xlorli suyuqlikni aloxida kayta ishlash xolda (masalan, KXDSning 
kondensator qismi flegmasini) sxemasida KXDSJ ojiz suyuqlikning ikkinchi 
distilleri o‘rnatiladi, chunki birinchi DSJda o‘rnatilgan ojiz suyuqliklarning 
distillyasiya gazining kondensator sovitgichida barcha bug‘gazli oqim qayta 
ishlanadi, DSJ-2 ning ishlashi DSJ-1 ishlshiga o‘xshash bo‘ladi. DSJ-2 dan 
chiqayotgan issiq suyuqlik kalsiy gidrooksid olish jarayoniga beriladi. Disstillyasiya 
bo‘limi quyidagi texnologik rejimida ishlaydi: 
Gaz xarorati, 
0
C: 
KXD dan keyin………………………………..58-60 
KXDSJdan keyin…………………………….58-60 
DDSdan keyin suyuqlikdagi 
CO
2
miqdori, n.d. ……………………………1dan oshiq emas 
Pastgi sargadagi bosim (mm.rt.st.): 
DS……………………………………….……0,168(1260) dan oshiq emas 
DSJ………………………………………….0,115(860) dan oshiq emas 
Tarkib, n.d. 
DSdan keyingi suspenziyadagi

---

55 
Xlorid-ionlar………………………………61 dan oshiq emas 
DSdan keyingi suspenziyadagi ammiak ……0,1 dan oshik emas 
Suyuqlikning to‘g‘ri titri, n.d.: 
DSJ-2 dan keyin……………………………0,1 dan oshiq emas 
DSJ-1dan keyin……………………………..1-3 
Tarkib, n.d.: 
DS dan keyingi suspenziyadagi 
faollli CaO………………………………….1,5-2,5 
KXDS kondensator qismidagi
flegmadagi xlor yoki DSJ 
minorasiga berishda…………………………1 dan ortiq emas 
Rasm – 9. Distillyasiya bo‘limi texnolgik sxemasi: 
1 – distillyar; 2 – distillyasiya issiqlik almashinishi; 3 – Suyuqlikning tashqi quyish; 4 – 
distillyasiya kondensati; 5,8 – yoriqlik o‘lchagich; 6 – siquvchi bak; 7- oxakli sut aralashtirgichi; 
9 – aralashtiruvchi; 10 – birinchi bug‘latgich; 11- ikkinchi bug‘latgich; 12 – qumushlovgich.