Kimyoning asosiy tushunchalari va stexiometrik qonunlari. Zamonaviy o‘lchov va birliklar sistemasi, kimyoviy birikmalarining sinflanishi, nomenklaturasi

Nomolekulyar tuzilishli (atomli, ionli, metall kristall panjarali) birikmalarning tarkibi o’zgaruvchan bo’lib, olinish sharoitiga bog’liq bo’ladi.
• Molekulyar tuzilishli bo’lsa ham yuqori molekulyar moddalar (polimerlar, oqsillar, nuklein kislotalar va polisaxaridlar) o’zgaruvchan tarkibli bo’ladi.
Yuqori molekulyar moddalarning tarkibi polimerlanish darajasi (n) ning qiymatiga bog’liq bo’ladi.
Eslatma: ma’lum tarkibga ma’lum birikma javob beradi deyish to’g’ri emas. Dimetil efiri va etil spirti bir xil sifat va miqdor tarkibiga ega: C₂H₆O, lekin ular har xil moddalar bo’lib turli xil tuzilishga ega:
CH₃ - O - CH₃, CH₃ - CH₂ – OH

1.11. Kimyoviy elementning moddadagi massa ulushi

Murakkab moddalarning miqdoriy tarkibini elementlarning massa ulushlari bilan ifodalash qulaydir.

Ayni element atomlari massasining molekulaning umumiy massasiga nisbati elementning massa ulushi deyiladi:
modda tarkibidagi A elementning massa ulushi quyidagi formula yordamida topiladi:
yoki foizlarda
- kimyoviy elementning moddadagi massa ulushi (o’lchovsiz kattalik yoki foizlarda); x-ayni elementning molekuladagi atomlar soni; , - nisbiy atom va nisbiy molekulyar massalar.
Masalan: sulfat kislotadagi kislorodning massa ulushi
(O) = = 0,653 yoki 65,3 % ga teng bo’ladi.

Masalalar
1. Tarkibi quyidagicha bo’lgan birikmaning eng oddiy formulasini aniqlang.
a) K-39,7%; Mn-27,9%; O-32,4% b) K-56,5% ; C-8,7% ; O-34,8%.
Yechish: a) Masalani yechish uchun modda tarkibini deb belgilab olamiz.
: : ni topish uchun elementlarning foiz miqdorlarini ularning atom massalariga bo’lamiz: : : Demak, moddaning formulasi K₂MnO₄ ekan.
b) ; : : , demak, moddaning formulasi K₂CO₃ ekan.
2. Tarkibi quyidagicha bo’lgan gidroksidlarning formulalarini toping:
a ) Mn-61,8% ; O-36% ; H-2,3%; b ) Sn-77,7% ; O-21% ; H-1,3%;
d ) Pb-75,3% ; O-23,2% ; H-1,5%
3. Tarkibi quyidagicha bo’lgan tuzlarning eng oddiy formulalarini toping:
a ) N-35% ; O-60% ; H-5%; b ) Mg-9,9% ; S-13% ; O-71,4% ; H-5,7%.
4. KCℓ va NaCℓ aralashmasidagi xlorning massa ulushini aniqlang.
KCℓ va NaCℓ ning mol nisbati 1:1 ga teng .

5. K₂HPO₄ va KH₂PO₄ dan iborat aralashma tarkibida 18,45% fosfor bor. Aralashmaning foiz tarkibini aniqlang.
Yechish: K₂HPO₄ va KH₂PO₄ tarkibidagi P ning massa ulushlarini topib diagonalga qo’yamiz.